بیوستراتیگرافی و پالئواکولوژی استراکدهای بخش‌هایc1 تاc4 و eسازند قم در جنوب شوراب، جنوب شرق قم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری چینه و فسیل‌شناسی، گروه حوضه‏ های رسوبی و نفت، دانشکدة علوم زمین‌، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

2 استاد، گروه حوضه ‏های رسوبی و نفت، دانشکدۀ علوم زمین‌، دانشگاه شهید بهشتی‌، تهران، ایران

3 دکتری چینه و فسیل‌شناسی، مدیریت اکتشاف، شرکت ملی نفت ایران‌، تهران

4 دکتری چینه و فسیل‌شناسی، دانشکدۀ علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

5 کارشناس ارشد، مدیریت اکتشاف، شرکت ملی نفت ایران‌، تهران

چکیده

به‌منظور بررسی بیوستراتیگرافی و پالئواکولوژی سازند قم‌، استراکدهای بخش‌هایc1 تاc4 و eسازند قم در برش جنوب شوراب،‌ مطالعه شده است. نهشته‌های مطالعه‌شده در این برش، از فراوانی و تنوع درخور توجهی در استراکدها برخوردارند‌.‌ تغییرات فراوانی و تنوع گونه‌ای در استراکدهای بخش‌های‌ مطالعه‌شده نشان می‌دهد که قاعدۀ بخش c2 در محیط کم‌عمق‌تری نسبت‌به قسمت میانی و بالایی آن و قاعدۀ بخش c3نهشته شده است. فراوانی بالای جنس‌های سرمادوست در قاعدۀ بخش c4 و حضور فرم‌های گرما‌دوست در رأس بخش c4، حاکی از عمق بیشتر حوضه در زمان نهشته‌شدن رسوبات قاعدۀ c4 نسبت‌به رأس آن بوده است. همچنین تغییرات‌ مشاهده‌شده در مجموعۀ استراکدهای موجود در بخش مارنی e، حاکی از نوسانات مکرر عمق محیط در زمان شکل‌گیری نهشته‌های بخش e در این ناحیه است. در‌مجموع با شواهد به دست آمده در این تحقیق، چنین استنباط می‌شود که با وجود نوسانات موجود در شاخص‌هایی چون عمق، درجه‌حرارت و شوری‌، محیط تشکیل بخش‌های c1 تاc4 وe سازند قم در محدودۀ‌ مطالعه‌شده، محیطی گرم با شوری متعادل بوده است. در مطالعات بیوستراتیگرافی، ضمن تشخیص 42 گونه متعلق به36 جنس از استراکدها، چهار زون زیستی شناسایی شده است که براساس آنها سن شاتین برای رسوبات رأس بخش b و بخش c1، اکیتانین برای نهشته‌های بخش‌های c2 تاc4 و بوردیگالین برای نهشته‌های بخش e سازند قم در برش شوراب تعیین شد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Biostratigraphy and palaeoecology of Ostracodes of the Members c1 to c4 and e of the Qom Formation in the South of Shurab, Southeast of Qom

نویسندگان [English]

  • Maryam Goodarzi 1
  • Abas Sadeghi 2
  • Mahmoud Jalali 3
  • Nasrin Hadavandkhani 4
  • Maryam Akhtari 5
1 PhD student of Stratigraphy and Paleontology, Faculty of Earth Sciences, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
2 Professor of the Faculty of Earth Sciences, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
3 Exploration Directorate, NIOC, Tehran, Iran
4 PhD graduate of Stratigraphy and Paleontology, Faculty of Earth Sciences, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
5 Exploration Directorate, NIOC, Tehran, Iran
چکیده [English]

Abstract:
In order to study the Qom Formation, the ostracodes of members c1 to c4 and e of this formation  were studied in the south Shurab section. The studied strata in this section have a significant abundance and diversity of ostracods. Changes in the abundance and diversity of species in the ostracodes of the studied members show that Member c2 was deposited in a shallower environment compared to the middle and upper part and the base of Member c3. The high abundance of psychrophilic species at the base of Member c4 and the presence of thermophilic forms at the top of Member c4 indicate that the basin was deeper at the time of deposition of the base Member c4 sediments than at its top. Also, the visible changes in the ostracods collection in marly Member e indicate frequent fluctuations in the depth of the environment during the deposition of this member in the studied area. In general, it can be inferred that the environment of members c1 to c4 and e of the Qom Formation was a warm with moderate salinity sea water. In the biostratigraphic studies, 42 species belonging to 36 genera of ostracoda and four biozones have been identified. Based on the biostratigraphic studies, the Chattian age was determined for the sediments of the top of Member b and c1, the Aquitanian for the sediments of members c2 to c4, and the Burdigalian for the sediments of Member e of the Qom Formation in the Shurab section was determined.
Keywords: Qom Formation, Ostracoda, South of Shurab, Biostratigraphy, Palaeoecology
 
 
Introduction
The Qom Formation is a significant geological unit due to its hydrocarbon resources, making it a focus of geological studies. This formation in its extensive area in central Iran, within the Sanandaj-Sirjan and Urumieh-Dokhtar zones exhibits remarkable changes both laterally and vertically, making it a subject of geological interest both in terms of surface outcrops and subsurface sections.
Diverse fossil contents and significant facies changes have prompted stratigraphic researchers to investigate the Qom Formation based on its available fossil contents, in order to understand more about this formation, and also solve existing problems and ambiguities , and complete its study chain. In this regard, one of the fossil groups with significant diversity and abundance in the Qom Formation is the ostracods, which has received less attention and few studies have been conducted on it.
The significance of studying the Qom Formation from one side and the importance of ostracodes as a useful tool in paleontological studies, particularly for determining the age of different parts of the Qom Formation and identifying its palaeoenvironment, on the other hand, has led this research to deal with biostratigraphic and palaeoecological studies of members c1 to c4 and e of the Qom Formation in the south Shurab section, located southeast of Qom based on ostracod findings in the area.
 
Material & Methods
In this study, research was conducted in two phases: fieldwork and laboratory work (sample preparation and ostracod identification using a stereomicroscope). A total of 255 samples were collected and examined from members c1 to c4 and e of the Shurab section. Sample preparation by washing method included the use of 35, 70, 80, and 120 mesh sieves. Separation of ostracods from the sediments was performed using a stereomicroscope, which led to the identification of 2685 ostracodes, including 42 species belonging to 36 genera from 12 families and two suborders.
After identifying the ostracodes, their range chart was drawn, and then, - the ages of members c1 to c4 and e of the Qom Formation in the Shurab section were determined along with their biostratigraphic zones.. In the palaeoecology study, counting and statistical analysis of ostracod species was done so that the number of species present in each sample was identified separately and the percentage of abundance of each species in relation to the total identified ostracodes was calculated. Finally, the palaeoenvironment of the studied members of the Qom Formation in the south of the Shurab section was predicted based on ostracodes.
 
Discussion of Results & Conclusions
The Qom Formation with a thickness of 544 meters is outcropped in the Shurab stratigraphic section located in the southeast of Qom. In this section, members c1, c2, c3, c4, and e respectively with thicknesses of 30, 113.5, 13 and 19 meters, and Member e with a thickness of 49.8 meters were subjected to biostratigraphic and palaeoecological studies. Based on the identification of 2685 ostracodes obtained from 255 samples from the mentioned members, while recognizing 42 species belonging to 36 genera from two suborders in the Podocopida order, the following 4 biozones are identified and introduced.
assemblage zone   Cyamocytheridea  reversa -4- Cytherella vulgate
assemblage zone   Cytheridea Josephina-3- Neonecidea gerda
2- Quadrocytheris symmetric- Actinocythereis rosefieldensis assemblage zone
1-Cytheretta (Flexus) trifurcate - Cytherella obesa assemblage zone
Among the mentioned biozones, biozone 1 belongs to the top of Member b, biozones 2 and 3 belong to members c2 to c4, and biozone 4 belongs to Member e. In Member c1, due to the presence of dense limestone facies and the impossibility of separating ostracodes, the biozones were not introduced.
On the basis of the identified biozones and the ostracodes available there, the Aquitanian age for members c2 to c4, and the Burdigalian for Member e is suggested.
For sediments at the top of Member b, based on its existing ostracodes, and for Member c1 based on its stratigraphic position and regional studies, the age of the Chattian was determined.
Palaeoecological studies of the existing ostracodes in the upper sediments of the members b to e, significant changes in abundance and diversity are seen under the influence of changes in depth, temperature and salinity. These changes show that the environment of the formation of the above-mentioned members had significant fluctuations in depth, so that the presence of thermophilic genera belonging to shallow areas, such as Actinocythereis, at the top of Member b and the base of Member c2. The genera belonging to deeper areas, such as Cytheropteron, in the middle to the end of Member c2 and the marl base of Member c3, indicate the changes in depth from the shallow depth at the top of Member b and the base of Member c2 to a greater depth in the middle part of c2 to the base of c3.
This deepening is also evident at the base of Member c4, so that psychrophilic genera such as Cytherella, Krithe and Paracypris have a significant abundance in this part, while towards the top of Member c4, the abundance of psychrophilic genera decreases and thermophilic genera belonging to shallower environments, such as Pontocypris, Actinocythereis, Propontocypris, increase and generally show a shallowing towards the top of this member.
In Member e, the changes in the abundance and diversity of ostracodes indicate fluctuations in the water depth at the time of the formation of this member, so that at the beginning of Member e, the abundance of thermophilic species indicates the establishment of a shallow environment in the continuation of the evaporative environment of Member d. But this gradually upwards with the increase of the abundance of psychrophilic genera such as Krithe, Cytherella, and Paracypris, and the environment has became deeper. Similarly, in the second half of Member e, as the the depth decreased, thermophilic species initially increased, and finally as the depth increased, psychrophilic species became more abundant.
The ostracodes identified in the studied members show that the most abundant during the deposition of the mentioned succession belonged to thermophilic species. Also, the salinity studies show that the most abundant of species in the aforementioned members belong to the species related to the marine environment with normal salinity.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qom Formation
  • Ostracoda
  • South of Shurab
  • Biostratigraphy
  • Palaeoecology

اصل مقاله

مقدمه

سازند قم، یکی از واحدهای حاوی منابع هیدروکربنی است و‌ اهمیت ویژه‌ای در مطالعات زمین‌شناختی دارد. این سازند در محدودۀ گسترشی خود در حوالی ایران مرکزی، زون سنندج سیرجان و ارومیه- دختر از تغییرات چشمگیری، چه در جهت جانبی و چه در جهت عمودی، برخوردار است و همین تغییرات سبب شده است تا این سازند از جنبه‌های مختلف زمین‌شناسی، چه در رخنمون‌های سطح‌الارضی و چه در برش‌های تحت‌الارضی‌ مطالعه شود. محتویات فسیلی متنوع و تغییرات رخساره‌ای درخور توجه، محققان چینه‌شناسی را بر آن داشته است تا سازند قم را بر‌اساس محتویات فسیلی موجود در آن‌ تحقیق شود تا ضمن درک بیشتر این سازند، مسائل و ابهامات موجود و تکمیل زنجیرۀ مطالعاتی آن را رفع کنند. در این راستا استراکدها، یکی از گروه‌های فسیلی است که از تنوع و فراوانی درخور توجهی در سازند قم برخوردار است، کمتر به آن توجه شده و معدود مطالعاتی در این زمینه بر‌ آن انجام شده است که از جملۀ آنها به,Daneshian and Ramezani Dana 2007, Hadavi 2002, Ehsani et al. 2013, Daneshian and Vadooni 2010, Daneshian and Tarighati 2012, Daneshian and Goodarzi 2017, Daneshian and Akrami 2014 وDaneshian and Kiani 2017  اشاره می‌شود.

اهمیت مطالعاتی سازند قم از یک سو و اهمیت استراکدها به‌عنوان ابزاری مفید در مطالعات چینه‌شناسی و به‌ویژه تعیین سن بخش‌های مختلف سازند قم و تعیین محیط دیرینۀ آن از سوی دیگر سبب شده است تا در این تحقیق، بیوستراتیگرافی و پالئواکولوژی بخش‌هایc1 تاc4 و eاین سازند در برش جنوب شوراب واقع در جنوب شرق قم بر مبنای استراکدها، مطالعه شود.

 

پیشینۀ مطالعاتی

 Hadavi 2002استراکد‎‍های سازند قم را در منطقۀ دوچاه مطالعه و 19گونه‎‍ متعلق به 12 جنس از آنها را شناسایی کرد. او استراکدهای شناسایی‌شده را با استراکدهاى گزارش‌شدۀ کریستیک (Kristic 1979) از منطقه‎‍ای بین راهنیز و شمس‌آباد مقایسه و نتیجه گرفت که شباهت بسیار کمی بین آنها وجود دارد. او بر مبنای استراکد‎‍‎‍‎‍‎‍های یافت‌شده، سن میوسن آغازین تا میانی و یک محیط نزدیک به ساحل تا مردابی را برای عضو e‌سازند قم پیشنهاد کرد.

 Daneshian and Ramezani Dana 2007 استراکد‎‍های شناسایی‌شدۀ سازند قم‌ را در شمال ده نمک واقع در شمال شرق گرمسار، در قالب 23 جنس و گونه متعلق به 11 خانواده و دو زیر‎‍راسته معرفی و بر‌اساس آنها سن نهشته‎‍های سازند قم را الیگو- میوسن مشخص کردند. این در حالی است که آنها در همان برش بر‌اساس فرامینیفر‎‍های شاخص کف زی، سن میوسن (‌اکیتانین – بوردیگالین) را برای سازند قم تعیین کرده‌اند.

‌ Hosseinipour et al. 2010 نیز برای اولین بار موفق به معرفی 16 جنس از استراکد‎‍های متعلق به نهشته‎‍های الیگومیوسن در نواحی سیرجان شدند. جنس‎‍های معرفی‌شده‌ به پودوکوپیدا و پلاتی‎‍کوپیدا تعلق دارند. به‌علاوه بر‌اساس مطالعات انجام‌شده، محیط‌‌زیست این استراکد‎‍ها‌ اکسیژن کافی‌ داشته و سن مارن‎‍های بخش زیرین مقطع‌‌ مطالعه‌شده (مقطع بوجان) معادل روپلین- بوردیگالین تعیین شده است.

Daneshian and Vadooni 2010‍  گسترش چینه‌شناسی استراکد‎‍های عضو e سازند قم در مقطع کوه دو برادر واقع در جنوب شرق شهر قم را ‌بررسی کردند و موفق به شناسایی 35 جنس و 58 گونۀ استراکد در 118 نمونه شدند .از 35 جنس شناسایی‌شده در این پژوهش، 13 جنس برای اولین بار از سازند قم گزارش شدند. آنها بر این اساس سن میوسن پیشین - میانی (بوردیگالین- لانگین ) را برای عضو e در برش کوه دو برادر پیشنهاد کردند.

 Ehsani et al. 2013با مطالعۀ استراکد‎‍های عضو e سازند قم در مقطع کمر‎‍کوه موفق به شناسایی50 جنس و 103 گونه از آنها شد و سن میوسن را برای نهشته‎‍های عضو e این سازند در برش کمر‎‍کوه تعیین کردند.

Daneshian and Tarighati 2012 در مطالعۀ استراکد‎‍ها‎‍ی عضو e سازند قم در مقطع کوه دو‎‍چاه در شمال غرب قم 107 گونۀ متعلق به 53 جنس شناسایی و معرفی کردند که از میان آنها 39 گونه برای اولین‎‍بار از سازند قم گزارش شده است. آنها بر‌اساس استراکد‌های شناسایی‌شده، سن میوسن پیشین و بوردیگالین را برای نهشته‌های عضو e‎‍سازند قم معرفی کردند.

Daneshian and Akrami 2014  استراکدهای عضو b سازند قم را در برش چینه‌شناسی کمرکوه معرفی کردند. استراکدهای معرفی‌شده شامل 21 جنس و گونۀ متعلق به 15 خانواده از راستۀ پودوکوپیدا هستند که بر‌اساس آنها، سن عضو b در برش کمرکوه میوسن پیشین تعیین شده است.

Daneshian and Goodarzi 2017 در مطالعات بیوستراتیگرافی و پالئواکولوژی، استراکدهای عضو e سازند قم در چشمۀ برون، واقع در غرب قم، سن میوسن پیشین (اکیتانین- بوردیگالین) را برای نهشته‎‍های عضو مذکور پیشنهاد کردند و محیط تشکیل آن را به دریای گرم با شوری نرمال نسبت دادند.

Daneshian and Kiani 2017 در مطالعات بیوستراتیگرافی و پالئواکولوژی استراکدهای عضوهای a و b سازند قم در برش دوچاه، واقع در شمال غرب قم، سن میوسن پیشین را برای نهشته‌های عضوهای a و b سازند قم را در برش مذکور پیشنهاد کردند.

 

روش مطالعه

در پژوهش حاضر، مطالعات در دو مرحلۀ صحرایی و آزمایشگاهی (‌آماده‌سازی نمونه‌ها و شناسایی استراکدها با استریومیکروسکوپ) انجام گرفت. در این راستا 255 نمونه از نهشته‌های بخش‌های c1 تاc4 وe در برش شوراب برداشت و‌‌ بررسی و مطالعه شد. در آماده‌سازی نمونه‌ها به روش شست‌وشو، از الک‎‍های 35، 70 ،80 و120 مِش استفاده شد. جدایش استراکدها از رسوبات با کمک استریومیکروسکوپ انجام و تعداد 2685 استراکد شامل42 گونه متعلق به 36 جنس از 12 خانواده و دو زیر راسته شناسایی شد.

 در شناسایی استراکدها از منابعی چون ,Khosla (1978) ,Hartmann (2012) ,Van Morkhoven (1963) ,Treatise (Moore 1961)  Eglington (2019) ,Manica (2015) , Perçin Perçin Paçal (2011) ,Gross(2006) استفاده شد.

پس از شناسایی استراکدها، رنج چارت آنها ترسیم و سپس ضمن زون‌بندی زیستی آنها سن بخش‌های c1 تاc4 وe سازند قم در برش شوراب تعیین شد. در مطالعۀ پالئواکولوژی نیز، شمارش و آنالیز آماری گونه‌های استراکد انجام شد، به‌نحوی که تعداد گونه‌های موجود در هر نمونه به‌طور مجزا شناسایی‌ و درصد فراوانی هر گونه نسبت‌به کل استراکدهای شناسایی‌شده محاسبه شد. در‌نهایت محیط دیرینۀ بخش‌های‌ مطالعه‌شدۀ سازند قم در برش جنوب شوراب بر مبنای استراکد‌ها پیش‌بینی شد.

 

موقعیت جغرافیایی و راه‌های دسترسی

این برش در 48 کیلومتری جنوب شرق قم، به مختصات قاعده‌ای "1/16 '24˚34 عرض شمالی و"2/1 '09˚51 طول شرقی انتخاب شده است. مناسب‌ترین مسیر برای دسترسی به برش مذکور، آزاد‌راه امیرکبیر است. از این آزاد‌راه پس از 23 کیلومتر به‌سمت کاشان، مجتمع رفاهی مارال ستاره قرار دارد که پس از 2 کیلومتر از این مجتمع، جادۀ فرعی در غرب بزرگراه جدا و به معدن فلدسپات منتهی می‌شود. برش‌ مطالعه‌شده در 200 متری غرب معدن مذکور قرار دارد. 

 

 

 

 

 

 

 

شکل 1- راه‌های دسترسی به برش جنوب شوراب، جنوب شرق قم (Google Earth)

Fig 1- Access roads to the south of Shurab, southeast of Qom) Google Earth(

 

 

چینه‌شناسی برش شوراب

سازند قم در برش شوراب، 544 متر ضخامت دارد و از بخش‌های a، b، c1، c2، c3، c4،d ،e ، f وg تشکیل شده است. مرز زیرین آن با سازند سرخ زیرین ناپیوستۀ فرسایشی و مرز بالایی آن با سازند سرخ بالایی هم‌شیب و همراه با تغییرات قاطع در سنگ‌شناسی است. بخش‌های c1 تاc4 در این برش 5/175 متر ضخامت دارد و از‌لحاظ سنگ‌شناسی، به‌طور عمده شامل مارن با میان‌لایه‌های آهک مارنی‌، شیل (c1 و c2) و آهک ( c3و c4) است. بخش e نیز8/49 متر ضخامت دارد و از‌لحاظ سنگ‌شناسی به‌طور عمده از مارن تشکیل شده است. شایان ذکر است در مطالعات اولیۀ فورر و سودر (Furrer and Soder 1955)، سازند قم به 6 بخش a، b، c،d ،e ، f تقسیم شد؛ اما در مطالعات بعدی که اشتوکلین (Stocklin 1971) و سودر (Soder) ((1959 انجام دادند، بخش c در قالب چهار بخش c1، c2، c3، c4 معرفی شد که در‌نهایت همراه با دو بخش بی‌نام در قاعده و بخش g در رأس، با کمیتۀ چینه‌شناسی کشور به رسمیت شناخته شد. بر همین اساس در این پژوهش نیز، به تأسی از تقسیمات جدید بخشc در قالب چهار بخش c1، c2، c3، c4 معرفی می‌شود. ضخامت بخش‌های c1، c2، c3، c4 در برش‌ مطالعه‌شده به ترتیب30، 5/113، 13و 19 متر است.

 

بحث

الف- زیست چینه‌نگاری

بر‌اساس استراکدا در برش‌مطالعه‌شده e و c4 تاc1- زون‌بندی زیستی بخش‌های به‌منظور شناسایی استراکدها و زون‌بندی زیستی بخش‌های c1 تاc4 و e، سازند قم در برش شوراب 255 نمونه برداشت شد. در 2685 استراکد به دست آمده از نمونه‌های مذکور، ضمن تشخیص 42 گونه متعلق به 36 جنس از 12 خانواده و دو زیر‌راسته در راستۀ Podocopida (شکل 2) ، 4 زون زیستی محلی شناسایی شد که 3 زون زیستی به قسمت رأسی بخش bو بخش‌های c2 تاc4 و1 زون زیستی به بخش e تعلق دارد (شکل‌های 3و4).

 

 

 

شکل 2- تنوع استراکدا در خانواده‎‍های مختلف شناسایی‌شده در برش شوراب، جنوب شرق قم

Fig 2- The diversity of ostrcoda in different families identified in Shurab section, southeast of Qom

 

 

مطابق شکل2، در بین خانواده‎‍‌ها، بیشترین جنس‎‍ها متعلق به خانوادۀ Trachyleberididae و در درجۀ بعد مربوط به خانواده‌های , Paracyprididae , Bairdiidae Pontocyprididae و Cytherellidae است. همچنین کم‎‍ترین جنس‎‍ها و گونه‎‍ها متعلق به خانواده‌های Bythocytheridae ,Cytherettidae ,Macrocyprididae, Xestoleberididae ,Schizocytheridae وLoxoconchidae هستند.

در زیر، زون‌های زیستی مذکور معرفی می‌شود.

1-Cytheretta (Flexus) trifurcate - Cytherella obesa assemblage zone:

 این زون تجمعی بر‌اساس مجموعۀ همزیست زیر در رأس بخشb از سازند قم تعریف شده است. با توجه به اینکه در این تحقیق فقط 8 متر از رسوبات رأس بخشb ‌مطالعه شده است، بنابراین مرز زیرین این زون زیستی را باید در بقیۀ بخشb جست‌وجو کرد.

مجموعۀ همزیست زیر در این زون زیستی شناسایی شده است:

Cytherella obesa ,Costa edwardsi ,Miocyprides ovalis, Paracypris pandyai ,Ruggieria aff dorukae, Macrocypris decora, Cytheretta (Flexus) trifurcate, Xestoleberis sp., Cytherella sp. ,paracypris sp. ,Krithe sp.

سن این زون زیستی بر‌اساس مجموعۀ همزیست فوق و وجودنداشتن استراکدهای شاخص زمان اکیتانین به شاتین نسبت داده می‌شود.

 

Not Zone

 در بخش c1 به ضخامت30 متر، به‌دلیل داشتن ماهیت کربناتۀ متراکم و نبود امکان جدایش استراکدها از سنگ‌های این توالی، امکان مطالعه و زون‌بندی استراکدها میسر نشد؛ اما براساس قرار‌گیری این واحد در بین دو زون زیستی 1 با سن شاتین و زون زیستی 2 با سن اکیتانین و با توجه به مطالعات ناحیه‌ای و به‌ویژه در محدودۀ ‌مطالعه‌شده نظیر برش جمکران   (Yazdi-Moghadam 2019)و نواحی شرق قم-گرمسار (برش‌های ابردژ، ده نمک، چاه تلخه 1 و سیاه کوه) که سن شاتین پسین بر‌اساس زون فرامینیفری  SBZ23 از زون‌بندی زیستی حوضۀ تتیس (Chuzac & Poignant 1997) برای بخش c1 معرفی شده است  (Jalali 2017)بنابراین سن این واحد به شاتین پسین نسبت داده می‌شود.

 

2- Quadrocytheris symmetric- Actinocythereis rosefieldensis assemblage zone

این زون تجمعی که30 متر از قاعدۀ بخشc2 را در برش‌ مطالعه‌شده به خود اختصاص داده است، بر‌اساس مجموعۀ همزیست موجود در آن تعریف شده است، برخی از استراکدهای موجود در این زون، استراکدهایی‌اند که ظهور آنها در اکیتانین و انقراض آنها در بوردیگالین یا اشکوب‌های جوان‌تر اتفاق افتاده است، به‌جز گونۀ Quadrocytheris symmetric که ظهور و انقراض آن در اکیتانین رخ داده‌ و بر همین اساس، سن این زون اکیتانین تعیین شده است. مرز زیرین و بالایی آن منطبق با شروع و خاتمۀ مجموعه همزیست موجود در آن است.

استراکدهای زیر در این زون زیستی شناسایی شده است.

Ruggieria aff dorukae, Paracypris pandyai, Macrocypris decora, Cytheretta (Flexus) trifurcate, Actinocythereis rosefieldensis, Cnestocythere truncate, Quadrocytheris symmetric, Grinioneis haidingeri, Cletocythereis cf. rastromarginata, Cytherella protuberans, Xestoleberis sp. ,Cytherella sp., Neocauides sp., Hermanites sp., paracypris sp., Krithe sp.

این زون تجمعی از‌لحاظ سنی هم‌ارز با زون زیستی گامودی (Gammudi1990) با عنوان Pokornyella deformis minor total Range zone از لیبی با سن اکیتانین است.

 

 Barren Zone

 در حد فاصل زون زیستی 2 و زون زیستی 3 ، 5/25متر، رخسارۀ تبخیری متعلق به میانۀ بخشc2 وجود دارد که فاقد هر گونه فسیل است و به همین علت با عنوان زون تهی معرفی شده است. سن این ضخامت از بخشc2، به‌دلیل موقعیت چینه‌شناسی آن، که در بین دو زون زیستی 2 و3 با سن اکیتانین قرار گرفته است، اکیتانین مشخص شده است.

 

3- Neonecidea gerda - Cytheridea Josephina assemblage zone

این زون تجمعی 90متر از سازند قم در برش‌ مطالعه‌شده را متشکل از 58 متر از رأس بخش c2 و تمام بخش‌های c3 و c4 به ترتیب با ضخامت‌های 13و19 متر به خود اختصاص داده‌ و بر‌اساس مجموعۀ همزیست معرفی‌شده در زیر و به‌ویژه حضور گونه‌های Cythereidea Josephina و Neonecidea gerda، که شاخص زمان اکیتانین‌اند، تعریف شده است. مرز زیرین و بالایی آن نیز، با شروع و خاتمۀ مجموعۀ همزیست موجود در آن منطبق است.

این زون تجمعی از‌لحاظ سنی هم‌ارز با زون زیستی گامودی (Gammudi 1990) با عنوان Pokornyella deformis minor total Range zone از لیبی با سن اکیتانین است و برخی از جنس و گونه‌های‌ موجود در آن نظیرDisopontocypris schwejer, Cnestocythere truncate Cytheretta, cf. semipunctata, Cytherella sp., paracyprise sp. نیز، در این زون وجود دارد.

استراکدهای زیر در این زون زیستی شناسایی شده است.

Ruggieria aff dorukae, Paracypris pandyai, Macrocypris decora- Cytheretta (Flexus) trifurcate, Actinocythereis rosefieldensis- Cnestocythere truncate- Quadrocytheris symmetric, Grinioneis haidingeri- Cletocythereis cf. rastromarginata, Cytherella protuberans, Propontocypris herdmani, Bairdoppilata rajnathi ,Bairdoppilata sp. cf. B. subdeltoidea ,Paranesidea gajensi ,Bythoceratina nealei, Loxoconcha punctatella, Cythereidea Josephina ,Neonecidea gerda ,Cytheretta cf. semipunctata, Platella parapunctata, Sagmatocythere raiai, Disopontocypris schwejer ,Pijenborchala sp., Ruggieria sp., Cytheropteron sp., Bosqutina sp., Cytherella sp.1, Pontocyprise sp. Echinocythereis sp., Xestoleberis sp. ,Cytherella sp. Neocauides sp., Hermanites sp., paracypris sp., Krithe sp.

حضور گونه‌های Cythereidea Josephina و Neonecidea gerdaکه شاخص زمان اکیتانین‌اند و ظهور و انقراضشان در این زمان اتفاق افتاده است، سن اکیتانین را برای بایوزون مذکور محرز می‌کند.

 

Barren Zone

در برش‌ مطالعه‌شده بر‌ بخش c4، بخش d سازند قم با ضخامت20 متر قرار گرفته است. این بخش به‌دلیل داشتن رخسارۀ تبخیری فاقد هر گونه فسیلی است و بر همین اساس به‌عنوان زون تهی Barren Zone معرفی شده است. این بخش که از یک طرف بر‌ بخش c4 با سن اکیتانین و از طرف دیگر در زیر بخش e با سن بوردیگالین قرار گرفته است، در مطالعات ناحیه‌ای به قاعدۀ بوردیگالین نسبت داده شده است  (Jalali 2017 and Yazdi-Moghadam 2019)

 

4 -Cytherella vulgate - Cyamocytheridea reversa assemblage zone

این زون تجمعی که تمام بخش e سازند قم در برش‌ مطالعه‌شده را با ضخامت 5/48 متر به خود اختصاص داده است، بر‌اساس مجموعۀ همزیست زیر و به‌ویژه حضور گونه‌های Cyamocytheridea reversa و Actinocythereis levinsoni شاخص بوردیگالین و Cytherella vulgate شاخص بوردیگالین- پلیئستوسن زیرین تعریف شده است.

مجموعۀ همزیست زیر در این زون زیستی شناسایی شده است.

Cyamocytheridea reversa,, Cytherella vulgata ,Actinocythereis levinsoni, Ruggieria aff dorukae, Paracypris pandyai, Macrocypris decora, Cytheretta (Flexus) trifurcate, Actinocythereis rosefieldensis, Cnestocythere truncate, Grinioneis haidingeri, Cletocythereis cf. rastromarginata, Cytherella protuberans, Propontocypris herdmani, Bairdoppilata rajnathi, Bairdoppilata sp. cf. B. subdeltoidea, Paranesidea gajensi, Bythoceratina nealei, Loxoconcha punctatella, ,Cytheretta cf. semipunctata, Platella parapunctata, Sagmatocythere raiai, Disopontocypris schwejer, Pijenborchala sp., Ruggieria sp., Cytheropteron sp., Bosqutina sp., Cytherella sp.1, Pontocypris sp. Echinocythereis sp., Xestoleberis sp. ,Cytherella sp., Neocauides sp., Hermanites sp., paracypris sp., Krithe sp., Cyprideis sp.

سن این زون زیستی بر‌اساس مجموعۀ همزیست فوق و به‌ویژه حضور گونه‌های شاخص بوردیگالین چون Cyamocytheridea reversa و Actinocythereis levinsoni بوردیگالین تعیین شده است.

این زون تجمعی معادل است با بخش میانی زون زیستیKBZ 1 از زون‌بندی تانگلو (Tunoglu 2001) با عنوان Cytherella triestina Taxon Range Zone از حوضۀ کزابا (Kasaba Basin) در ترکیه با سن بوردیگالین. در زون زیستی تانگلو، گونه‌هایی نظیرBairdia subdeltoidea , Cyamocytheridea reversa وجود دارد که در زود زیستی 4 نیز حضور دارند. این زون از‌لحاظ سنی نیز هم‌ارز با زون تجمعی عمار محامد(Gammudi 1990)  از لیبی با عنوان Aurila soummamensis با سن بوردیگالین است که حاوی استراکدهای مشترکی نظیر گونه‌های Disopontocypris schwejer, Cnestocythere truncate, Cytheretta cf. semipunctata, Cytherella sp. paracypris sp. با این زون زیستی است. همچنین این زون زیستی از‌نظر سنی با زون‌های تجمعی معرفی‌شدۀ طریقتی (Tarighati 2012) در برش دو چاه قم، با عناوینassemblage zone Neomonoceratina helvetica وPaijenborchella sp. assemblage zone با سن بوردیگالین هم‌ارز است.

 

 

 

شکل 3- گونه‌های شناسایی‌شده در برش ‌مطالعه‌شده و گسترش زمانی آنها در محدودۀ تتیس

Fig 3- The species identified in the studied section and their temporal distribution in the Tethys range

 

شکل4- گسترش چینه‌شناسی استراکدهای بخش c1 تا c4 وe سازند قم در برش جنوب شوراب

Fig 4- Stratigraphic expansion of the c1 to c4 and e members ostracodes of the Qom formation in the south section of Shurab

 

 

ب-محیط دیرینۀ بخش‌های c1 تاc4 و  eدر برش جنوب شوراب

استراکدا به‌طور گسترده در محیط‌های آبی متنوع اعم از محیط‌های شور، لب‌شور و شیرین زندگی می‌کنند و توزیع و فراوانی آنها به‌طور درخور توجهی به متغیر‌های محیطی نظیر دما، شوری، میزان اکسیژن، PH ، میزان مواد مغذی، عمق آب و ماهیت بستر وابسته است. آنها به تنش‌های محیطی حساس بوده و عوامل محیطی به‌عنوان شاخص‌های مهم در رشد و توزیع آنها محسوب می‌شوند‌. تأثیرپذیری استراکدها از عوامل محیطی سبب شده است تا این گروه از میکروفسیل‌ها ابزار مفیدی در بازسازی محیط‌های دیرینه به کار گرفته شوند.

با توجه به اینکه بخش‌های c1 تا c4 و eسازند قم از فراوانی درخور توجهی در استراکدها برخوردارند، بنابراین در این پژوهش با استفاده از آنها ‌محیط دیرینۀ بخش‌های مذکور تفسیر شده است . جدول 1 شرایط بوم‌شناختی تعدادی از جنس‌های شناسایی‌شده در برش‌ مطالعه‌شده را نشان می‌دهد.

 

 

جدول 1- شرایط بوم‌شناختی تعدادی از جنس‌های مهم استراکد در برش‌ مطالعه‌شده

Table 1- Ecological conditions of a number of important ostracoda genera in the study section

Ecology

Genus

Variable depth (Cronin et al. 2005)

-deep sea environment ranging from 400-500 m

(Peypouqet et al. 1975)

Genus Krithe Brady, Crosskey & Robertson 1874

- open, shallow marine environment (Benson 1964; and Rosenfeld and Raab 1974)-deep sea environment ranging from 400-500 m (Peypouquet et al. 1986) (Cronin et al. 2005)

Genus paracypris Sars 1866

Variable depth ( Cronin et al. 2005)

-open, shallow marine environment  (Benson 1961; and Rosenfeld and Raab 1974)

-deep sea environment ranging from 400-500 m (Peypouquet et al. 1975)

Genus Cytherella Jones 1849

-very shallow environment with brackish conditions (Cronin et al. 2005)

Genus Xestoleberis Sars 1866

-very shallow environment with brackish conditions Cronin et al. 2005)

Genus Loxoconcha Sars 1866

-shallow water environment (Maddocks 1964)

Genus Propontocypris, Sylvester-Bradley 1947

-neritic marine environment (Maddocks 1964)

Genus Pontocypris Sars 1866

-neritic marine environment (Shahin 2000)

Genus Cytheropteron Sars 1866

Innear-shore to shallow marine environments (Nishath et al. 2017)

Genus Actinocythereis Puri 1953

 

 

آنالیز آماری

در مطالعات انجام‌شده بر استراکدهای بخش‌های c1 تاc4 و eسازند قم در برش شوراب، از مجموع 2685 استراکد به دست آمده، یک راسته (Podocopida) دو زیرراسته Podocopina) و ( Platycopina، 12 خانواده و 42 گونه متعلق به 36 جنس شناسایی شدند‌ که بیشترین فراوانی مربوط به جنس‎‍های Ruggeria, Hermanites, Paracypris, Krithe, Cytherella است (شکل5).

 

 

 

شکل 5- نمودار فراوانی استراکدها در برش شوراب، جنوب شرق قم

Fig 5- Ostracoda abundance diagram in Shurab section, southeast of Qom

 

 

همان‌طور که در شکل‌های 5 ،6 دیده می‌شود‌، تنوع و فراوانی استراکدها روند یکسانی ندارد و از 5/0 در Propontocypris sp. تا بیش از 25درصد در جنس Krithe sp. متغیر است. این تغییرات ناشی از تغییر عوامل محیطی بوده است که از مهم‌ترین آنها به نوسانات آب‌، شوری و دما به شرح زیر اشاره می‌شود (اشکال 6 و 7 و8).

مقایسه و تحلیل نمودار فراوانی با تنوع استراکدا ( شکل 6)‌، نشان می‌دهد‌ فراوانی استراکدها در طول برش، به‌طور کلی دارای نوسانات درخور توجهی است و به شکل متناوب فراوانی تغییر می‌کند و همچنین ارزیابی‌ها حاکی از آن است که گونه‌های استراکد تحت تأثیر عمق، دما و سطح شوری تنوع بسیار متغیری پیدا می‌کنند و با نمودار فراوانی، رابطۀ معنی‌داری را نشان می‌دهند، به‌نحوی که در قسمت‌هایی از برش، برخی گونه‌ها به‌دلیل قابلیت تحمل شرایط اکولوژیکی مختلف و سازش با متغیرهای محیطی، طیف وسیع‌تری از محیط‌زیست را به خود اختصاص می‌دهند و در‌نتیجه توزیع و فراوانی گسترده‌تری نیز دارند و از طرفی تکامل گسترده در شرایط پایدار، به‌ویژه یک منبع تغذیۀ پایدار، احتمالاً در گذشته نیز باعث افزایش تنوع استراکدا می‌شد. البته دیگر عوامل محیطی ازجمله عمق نیز بر‌ تنوع و فراوانی استراکدا تأثیر‌گذارند. اگرچه عمق به خودی خود بر توزیع استراکد تأثیر نمی‌گذارد، ولی‌ تعدادی از عوامل مهم اکولوژیکی از‌جمله فشار هیدرواستاتیک، دما، شوری و اکسیژن محلول با تغییرات عمق تغییر می‌کنند و با تغییرات در جانوران و تنوع گونه‌های استراکد موازی می‌شوند‌ که در ادامه ‌ این عوامل بررسی می‌شود.

 

الف) تغییرات عمق

تغییرات عمق در حوضۀ رسوبی سازند قم، در هنگام رسوب‌گذاری بخش‌های c1 تاc4 و e این سازند کاملاً مشهود است، به‌نحوی که جنس Actinocythereis از نمونۀ 39 در قاعدۀ بخش c2 ، ظاهر می‌شود و فراوانی آن تا نمونۀ 82 در میانۀ بخش c2، افزایش می‌یابد. مطالعات اکولوژیکی مربوط به گونه‌های زندۀ جنس‌Actinocythereis، نشان می‌دهد که این جنس در محیط‌های دریایی نزدیک به ساحل و کم‌عمق به‏خوبی رشد و توسعه پیدا می‌کند (Bate 1971; Paik 1977). جنس Cytheropteron در قسمت میانی بخش c2 از نمونۀ 115 ظهور پیدا می‌کند و تا نمونۀ 175 حضور دارد و فراوانی آن افزایش می‌یابد. جنس Cytheropteron در تمام اعماق دریاهای امروزی ساکن است و گونه‌های مربوط به آب‌های عمیق آن عموماً دارای پوسته‌ای نازک و صاف‌اند(Van Morkhoven 1963) . در این رسوبات، این جنس دارای پوستۀ نازک با سطح صاف و بدون تزئینات است که حضور آن حاکی از محیط آبی عمیق و آرام در قسمت میانی تا انتهای بخش c2 است. در بخش c4 نیز، در 15 نمونۀ ابتدایی، حضور فراوان جنس‌های معرف محیط‌های عمیق مانند krithe, paracypris و Cytherella ، بیانگر محیط آبی عمیق‌اند (Ikeya 1992) که در ادامه به‌سمت رأس بخش  c4کاهش فراوانی گونۀparacypris Pandyia و حضور مجدد جنس Actinocythereis و حضور جنس‌های Pontocypris و Propontocypris متعلق به محیط آبی کم‌عمق و پر‌انرژی در نزدیکی ساحل (Maddocks 1964)، حاکی از کم‌عمق‌شدگی محیط در بخش پایانی c4 است. همچنین وجود جنس Xestoleberis متعلق به محیط شلف میانی/شلف بیرونی(Pezelj et al. 2007) ، در نمونه‌های 11 تا 15 بخش c4 آغاز کم‌عمق‌شدگی را در این قسمت از بخش  c4نشان می‌دهد. وجود درصد کم فراوانی و تنوع استراکدها در 5 نمونۀ قاعدۀ بخش مارنی e، حاکی از تداوم استقرار شرایط کم‌عمق در ادامۀ بخش تبخیری  dاست که به‌دنبال آن با پیشروی دریا‌، عمق محیط به‌تدریج افزایش یافته و محیط مناسبی را برای استراکدهای نواحی عمیق‌تر نظیر paracypris, Cytherella, krithe فراهم کرده است. از نمونۀ شمارۀ 30 (‌10متری بخش e)، مجدداً با کم‌عمق‌تر‌شدن محیط، علاوه بر کاهش میزان فراوانی و تنوع استراکدهای مذکور‌، گونه‌های متعلق به محیط‌های کم‌عمق‌تر نظیر, Actinocythereis ,Pontocypris, Propontocypris, Loxoconcha ظاهر شده‌اند که بر کم‌عمق‌شدن محیط در این قسمت از بخش e دلالت دارد. افزایش فراوانی و تنوع استراکدهای متعلق به نواحی نسبتاً عمیق در 20متری رسوبات‌ رأس بخش e در برش‌ مطالعه‌شده نیز، نشانگر عمیق‌تر‌شدن محیط در زمان نهشته‌شدن این رسوبات است.

 

ب)تغییرات دما

در میان استراکدها، برخی از گونه‌ها به‌طور گسترده‌ای  eurythermalهستند، در حالی که برخی دیگر به محدودۀ دمایی باریکی محدود می‌شوند. گونه‌های سرما‌دوست (psychrospheric) معمولاً در اعماق زیاد و گونه‌های گرما‌دوست (thermophilic) در آب‌های کم‌عمق دریایی حضور دارند (شکل 8)‌. مجموعه‌های کم‌عمق استراکد دریایی در عرض‌های جغرافیایی پایین، به‌طور درخور ‌توجهی از‌نظر طبقه‌بندی، تنوع بیشتری نسبت‌به عرض‌های جغرافیایی بالا دارند. بر‌اساس نظر Alvarez-Zarikian 2008 برخی از استراکدا مشخصۀ آب‌های گرم‌اند و معمولاً در بخش‌هایی از حوضه که عمق کم‌تری دارند، استراکدهای گرما‌دوست فراوانی بیشتری دارند، در حالی که جنس‌های سرمادوست مانند Cytherella و krithe در بخش‌های عمیق‌تر حوضه فراوان‌ترند. در برش شوراب درصد فراوانی جنس‌های گرمادوست، در جدول 2 نشان داده شده است.

 

 

شکل 6- روند تغییرات فراوانی و تنوع استراکدا در برش شوراب، جنوب شرق قم

Fig 6- The trend of changes in abundance and diversity of ostracoda in Shurab section, southeast of Qom

 

 

شکل 7 - نمودار تغییرات عمق بر‌اساس استراکدا در برش شوراب، جنوب شرق قم

Fig 7- Chart of depth changes based on ostracoda in Shurab section, southeast of Qom

 

جدول2- درصد فراوانی استراکدا شاخص آب‌های گرم در برش شوراب‌، جنوب شرق قم

Table 2- Ostracoda abundance percentage indicating hot water in Shurab section, southeast of Qom

Species

Frequency

Ruggieria

13%

Hermanites

8%

Xestoleberise

4%

Pontocyprise

1.5%

Bairdoppilata

1%

 

 

 

حضور استراکدها در محیط‎‍های کم‎‍عمق به‌واسطۀ وجود نور، شرایط غذایی، اکسیژن و عوامل مشابه دارای فراوانی بیشترند و به‌سمت محیط عمیق‎‍تر به‌طور معمول کمیاب‎‍ترند. از طرف دیگر با افزایش عمق پایداری، شرایط محیطی افزایش پیدا می‎‍کند، در حالی که سطح انرژی محیط کاهش می‎‍یابد. افزایش عمق با کاهش اندازۀ دانه‎‍های رسوب، نفوذ نور و پوشش گیاهی همراه خواهد بود(Cronin et al. 2005) . بر‌اساس مطالعات انجام‌شده (شکل 8)، دمای آب در طول توالی رسوبات ‌ مطالعه‌شده در حال تغییر است که به فصول و عمق آّب در طول زمان بستگی دارد. با توجه به اینکه دما در بخش‌های کم‌عمق حوضه نسبت‌به بخش‌های عمیق‌تر بیشتر است و بخش‌های‌ مطالعه‌شده نیز بیشتر در نواحی کم‌عمق تشکیل شده‌اند، بنابراین درصد فراوانی گونه‌های گرما‌دوست (thermophilic) نسبت‌به گونه‌های سرما‌دوست (psychrospheric) بیشتر است.

 

ج) تغییرات شوری

شوری اساسی‌ترین عامل تعیین‌کنندۀ توزیع استراکدهاست؛ زیرا تأثیر تعیین‌کننده‌ای بر فیزیولوژی ارگانیسم دارد؛ به‌طور مثال، روزنفلد و وسپر (Rosenfeld & Vesper 1977) طی پژوهش‎‍های خود دریافتند که شکل کانال‎‍های منفذی طبیعی، در جنس Cyprideis، منعکس‌کنندۀ میزانِ شوریِ آب‎‍هایی است که در آن زندگی می‎‍کردند، به‌نحوی که در شوری کم، نسبت بالایی از منافذِ مُدور توسعه یافتند، در حالی‎‍ که با افزایش شوری، نسبتِ منافذ کشیده و نامنظم افزایش یافته است. طبقه‌بندی مجموعه‌های آب شیرین از مجموعه‌های دریایی متمایزند و گونه‌های کمی به‌سختی در هر دو محیط دریایی و آب شیرین دوام می‌آورند. بیشترین فراوانی گونه‎‍های استراکد در این برش، مربوط به نمونه‎‍هایی است که بر‌اساس نظر باسیونی و لوگر (Bassiouni & Luger 1990) مربوط به شوری معمولی‌اند (جدول3).

 

 

 

شکل 8- روند تغییرات دمایی استراکدا با توجه به عمق در برش شوراب، جنوب شرق قم

Fig 8- The trend of ostracoda temperature changes according to the depth in Shurab section, southeast of Qom

 

 

جدول3- درصد فراوانی استراکدا مربوط به محیط دریایی با شوری معمولی در برش شوراب ، جنوب شرق قم

Table 3- The percentage of ostracoda abundance related to the marine environment with normal salinity in the Shurab section, southeast of Qom

Species

Frequency

krithe

22%

Cytherella

20%

Paracypris

16%

Ruggieria

13%

Hermanites

8%

Xestoleberise

4%

Loxoconcha

2%

 

 

شکل 9- روند تغییرات شوری استراکدا نسبت‌به تنوع و فراوانی در برش شوراب، جنوب شرق قم

Fig 9- The trend of changes in ostracoda salinity in relation to diversity and abundance in Shurab section, southeast of Qom

 

 

مطابق شکل9 یک همبستگی مثبت بین شوری، تنوع گونه‌ها و تعداد فردی گونه‌ها در این مطالعه مشاهده شده است‌، شایان ذکر است که(Horne 2000)  به شوری به عنوان یک عامل تأثیرگدازمهم بر تنوع گونه‌های استراکد توجه داشت و به همبستگی مثبت بین گونه‌های استراکد و شوری اشاره نموده است.

نتیجه‌

سازند قم با ضخامت 544 متر، در برش چینه‌شناسی شوراب واقع در جنوب شرق قم برونزد دارد. در این برش بخش‌هایc1 c4 , c3, c2, وe به ترتیب با ضخامت‌های 30، 5/113، 13، 19 متر و بخش eبا ضخامت 8/49 متر، بر‌اساس استراکدها در زیست چینه‌نگاری و پالئواکولوژی مطالعه شده است. بر ساس شناسایی 2685 استراکد به دست آمده از 255 نمونه از بخش‌های مذکور، ضمن تشخیص 42 گونه متعلق به 36 جنس از دو زیر‌راسته در راستۀPodocopida، 4 زون زیستی زیر شناسایی و معرفی می‌شود.

4- assemblage zone Cyamocytheridea reversa  Cytherella vulgate

3- assemblage zone Cytheridea Josephina Neonecidea gerda 3-

2- Quadrocytheris symmetric- Actinocythereis rosefieldensis assemblage zone

1- Cytheretta (Flexus) trifurcate - Cytherella obesa assemblage zone

از زون‌های زیستی مذکور، زون زیستی 1 به رأس بخش b و زون‌های زیستی 2و 3 به بخش‌های  c2تا c4 و زون زیستی 4 به بخش e تعلق دارد. در بخش c1 به‌دلیل وجود رخسارۀ آهکی متراکم و نبود امکان جدایش استراکدها زون زیستی معرفی نشد.

بر‌اساس زون‌های زیستی شناسایی‌شدۀ مذکور و استراکدهای موجود در آنها، برای بخش‌های c2تا c4سن اکی تانین و برای بخش e سن بوردیگالین پیشنهاد می‌شود.

برای رسوبات رأس بخش b بر‌اساس استراکدهای موجود در آن و برای یخش c1 ‌ساس موقعیت چینه‌شناسی و مطالعات ناحیه‌ای، سن شاتین مشخص شد.

در مطالعات پالئواکولوژی، استراکدهای موجود در رسوبات، رأس بخش b تاe تغییرات فراوانی و تنوع درخور توجهی تحت تأثیر تغییرات عمق، دما و شوری دیده می‌شود. این تغییرات نشان می‌دهد که محیط شکل‌گیری بخش‌های مذکور از نوسانات درخور توجهی در عمق برخوردار بوده‌اند، به‌طوری که حضور جنس‌های گرمادوست متعلق به نواحی کم‌عمق‌ نظیر Actinocythereis در رأس بخش b و قاعدۀ بخش c2 و جنس‌های متعلق به نواحی عمیق‌تر نظیر Cytheropteron در قسمت‌های میانی تا انتهایی بخش c2 و قاعدۀ مارنی بخش c3 حاکی از تغییرات عمق از عمق کم در رأس بخش b و قاعدۀ بخش c2 به‌سمت عمق بیشتر در بخش میانی c2 تا قاعدۀ c3 است.

این عمیق‌شدگی همچنان در قاعدۀ بخش c4نیز مشهود است، به‌طوری که جنس‌های سرمادوست نظیر Cytherella, Krithe و Paracypris در این قسمت از فراوانی درخور توجهی برخوردار می‌شوند، در حالی که به‌سمت رأس بخش c4 فراوانی سرما‌دوست کاهش یافته وجنس‌‌های گرمادوست متعلق به محیط‌های کم‌عمق‌تر نظیر جنس‌های Pontocypris, Actinocythereis Propontocypris, افزایش می‌یابد و در‌مجموع یک کم‌عمق‌شدگی را به‌سمت رأس این بخش نشان می‌دهد.

در بخشe نیز تغییرات فراوان‌ و تنوع استراکدها حاکی از نوسانات عمق محیط در زمان شکل‌گیری این بخش است، به‌طوری که در ابتدای بخش‌‌e ، فراوانی جنس‌های گرمادوست، نشانگر استقرار محیط کم‌عمق در ادامۀ محیط تبخیری بخش d است، اما به سمت بالا‌ رفته و با افزایش فراوانی جنس‌های سرما‌دوست نظیر Cytherella, Krithe و Paracyprisمحیط عمیق‌تر شده است. در نیمۀ دوم بخش e نیز ابتدا با کاهش عمق جنس‌های گرما‌دوست و در انتهای آن با افزایش عمق‌، جنس‌های سرما‌دوست فراوان شده‌اند.

استراکدهای شناسایی‌شده در بخش‌های‌ مطالعه‌شده نشان می‌دهد‌ بیشترین فراوانی در طول نهشت‌شدن توالی مذکور متعلق به‌گونه‌های گرما‌دوست بوده است. همچنین مطالعات شوری نشان می‌دهد که بیشترین فراوانی گونه‌ها در بخش‌های مذکور، متعلق به گونه‌های مربوط به محیط دریایی با شوری معمولی است.

 

 

Plate1- Fig. 1: Krithe sp., a) Right valve, b) Dorsal view Sample No. Sh.5950 Fig. 2: Disopontocypris schwejeri Van Den Bold 1966, Left valve, Sample No.Sh.6153 Fig.3: Cytheretta cf. semipunctata Bornemann, 1885, Left valve, Sample No.Sh.6101 Fig.4: Cytherella sp., Left valve, Sample No. Sh. 5952 Fig.5: Cytherella sp.1, Left valve, Sample No.Sh.6187 Fig.6: Cytherella protuberans Lyubimova, Guha and Mohan, 1960, Right valve, Sample No. Sh.6052 Fig.7: Cytherella vulgata Ruggieri 1962, Left valve Sample No.Sh.6150 Fig.8: Xestoleberis sp., Left valve, Sample No.Sh.6009

 

 

 

 

Plate 2- Fig1: Platella parapunctata Whatley & Downing 1983, Left valve, Sample No. Sh.6070 Fig. 2: Cyamocytheridea reversa Egger, 1858, Left valve Sample No. Sh.6151 Fig3: Paracypris sp. Right valve, Sample No.Sh.6152 Fig4: Paracypris pandyai Khosla 1978, Left valve, Sample No.Sh.5950 Fig5: Macrocypris decora Brady 1866, Left valve, Sample No.Sh.6097 Figб: Propontocypris herdmani Scott, 1905, Left valve Sample No. Sh.6150 Fig7: pontocypris sp., Right valve, Sample No.Sh.6160 Fig8: Bairdoppilate rajanathi, Teweri and Tandon 1960, Right valve Sample No.Sh.6014 Fig9: paranesidea gajensis Khosla, 1979, Right valve,Sample No.Sh. 6072

 

 

 

 

Plate 3- Fig 1: Neonecidea gerda Maddocks 1969, Right valve Sample No Sh. 6027 Fig2: Bairdoppilata sp. cf. B. subdeltoidea (Müenster), Right valve Sample No.Sh.6184, Fig3: Bythoceratina nealei Khosla & Nagori 1989,a) Dorsal view b) Right valve, Sample No.Sh. 6050,Fig4: Cytheropteron sp. a) Dorsal view b) Left valve,Sample No.Sh.6195 Fig5: Pijenborchala sp. a) Dorsal view b) Right valve,Sample No.Sh. 6072

 

 

 

Plate4- Fig 1: Actinocythereis rosefieldensis Howe and Law,1963, Left valve, Sample No.Sh.5964 Fig2: Actinocythereis levinsoni Bhatia & Mandwal 1960, a) Left valve b) Dorsal view, Sample No.Sh.6200 Fig3: Grinioneis haidingeri Reuss, 1850 a) Left valve b) Dorsal view, Sample No.Sh.6108 Fig 4: Hermanites sp. a) Left valve b) Dorsal view, Sample No.Sh.6198, Fig5: Quadrocytheris symmetric Hornibrook, 1952, Left valve, Sample No.Sh.5953

 

 

 

Plate 5- Fig 1: Cnestocythere truncata Reuss, 1850, a)Right valve b) Dorsal view, Sample No.Sh.6106 Fig2: Cytheridea josephinae Kollmann 1960, Left valve, Sample No.Sh.6151 Fig3: Cyprideis sp. Left valve, Sample No.Sh.6144 Fig 4: Loxoconcha punctatella Reuss, 1850 Left valve, Sample No.Sh.6183, Fig5: Sagmatocythere raiai Aiello & Szczechura, 2004, a)Left valve b) Dorsal view Sample No.Sh.6153 Fig 6: Ruggieria aff dorukae Bassiouni, 1979, Right valve, Sample No.Sh.5950 Fig7: Ruggieria sp., Left valve, Sample No.Sh.6050

 

 

 

 

 

Plate 6- Fig 1: Bosqutina sp., Left valve, Sample No.Sh.6013 Fig2: Cletocythereis cf. rastromarginata Brady, 1880, Left valve, Sample No.Sh.6086 Fig3: Cytheretta (Flexus) trifurcate Lyubimova & Guha 1960, a) Dorsal view b) Right valve Sample No.Sh.6160 Fig 4: Neocaudites sp, Right valve, Sample No.Sh.6072, Fig5: Echinocythereis sp., Left valve Sample No.Sh.6158 Fig 6: Miocyprides ovalis Khalaf, 1993, Right valve, Sample No.Sh.5903 Fig7: costa edwardsi Roemer, 1838, Left valve, Sample No.Sh.5905 Fig8: Cytherella obesa Jones, Kirkby & Brady, 1884 Left valve,Sample No.Sh.5908

 

مراجع

Alvarez-Zarikian C.A. Soter S. and Katsonopoulou D. 2008. Recurrent submergence and uplift in the area of ancient Helike, Gulf of Corinth, Greece: microfaunal and archaeological evidence. Journal of Coastal Research, 24(1A): 110–125.
Bassiouni M. A. A. and Luger P. 1990. Maastrichtian to Early Eocene ostracoda from southern Egypt. Paleontology, Paleoecology, Paleobiography and Biostratigraphy. Berliner Geowissenschaftlischen. Abhandlungen, Berlin, 24(2): 755-928.
Bate R. H. 1971. The distribution of recent ostracoda in the Abu Dhabi Lagoon, Persian Gulf. Paléoécologie des Ostracodes, Colloque Pau (1970), Centre Rech. Bull Rech Pau-SNPA, 5: 239-259.
Benson R. H. 1964. Recent marine podocopid and platycopid ostracodes of the Pacific. Publ. Staz. Zool., Napoli, 33: 387-420.
Benson R.H. 1961. Ecology of Ostracode Assemblage. In: Moore, R.C., Ed., Treatise on Invertebrate Paleontology. Pt. Q, Arthropoda, 3: 56-63.
Brady G. S. Crosskey H. W. and Robertson D. 1874. A monograph of the post-Tertiary Entomostraca of Scotland including species from England and Ireland. Paleont. Soc. London, p 274.
Cahuzac P.B. & Poignant A. 1997. An attempt of biozonation of the European basin, by means of larger neritic foraminifera. Bulletin de la Société Géologique de France, 168: 155-169.
Cronin T.M. Kamiya T. Dwyer G.S. Belkin H. Vann C.D. Schwede S. and Wagner R. 2005. Ecology and shell chemistry of Loxoconcha matagordensis. Palaeogeogr, Palaeoclimatol, Palaeoecol, 225(1-4): 14– 67.
Daneshian J. and Akrami Z. 2014. A report of ostracoda from the Qom Formation, b Member in northwest Qom. In: the 32nd National and 1st International Geoscience Congress Fundamental Geology, Mashhad, Iran, p. 264. [In Persian].
Daneshian J. and Ramezani Dana L. 2007. Early Miocene benthic foraminifera and biostratigraphy of the Qom Formation, Deh Namak, Central Iran. Journal of Asian Earth Sciences, 29:844–858.
Daneshian J. and Goodarzi M. 2017. Biostratigraphy and paleoecology of the e Member of Qom Formation based on ostracoda at Cheshmeh Boroun section, West Qom. Iranian Journal of Geology, 44:35-54. [In Persian].
Daneshian J. and Kiani M. 2017. Role of Krithe species of ostracods in studying of a Member of Qom Formation, The 35th Symposium on Geosiences, Geological survey of Iran, Tehran, Iran. [In Persian].
Daneshian J. and Tarighati M. 2012. Miocene Ostracods from Dochah section in northwest Qom. In: the 6th Symposium of Iranian paleontological Society, Jolfa, Iran. P. 57. [In Persian].
Daneshian J. and Vadooni S. 2010. First report of ostracoda from e Member of the Qom Formation in Kuh-e-Dobaradar, southeast Qom. 14th Symposium of Geological society of Iran, Uroumieh, Iran. [In Persian].
Ehsani N. Yassini I. Mostafavi N. and Daneshian J. 2013. Miocene ostracods from e Member of Qom Formation in Kamar Kuh stratigraphic section, West of Qom. Naturalista sicil 113-121. [In Persian].
Eglington C. 2019. Marine ostracoda (Crustacea) from the Late Oligocene Gellibrand Marl, Otway Basin, Victoria, Australia. Proceedings of the Royal Society of Victoria, 131(2): 53-73.
Furrer M. A. and Soder P. A. 1955. The Oligo- Miocene Marine Formation in the Qom region (Central Iran), Proc. 4th World Petrol. Conger. Rom, Sect. I/A/5, 267-277.
Gammudi A.M. 1990. Biostratigraphy and ostracoda faunas of the Miocene Marada Formation of the eastern Sirt Basin, Libya, Thesis: Summary: VI.
Gross M. 2006. Mittelmiozane Ostracoden aus dem Wiener Becken (Badenium/Sarmatium, Österreich), Dissertation Karl-Franzens-Universitat Graz, 1–334.
Hadavi F. 2002. Study of ostracoda and Lithology of Qom Formation in Douch section, 21th geosciences symposium, Geological Survey of Iran, 49-46. [In Persian].
Hartmann G. and Köhl C. 2012. Zur Variabilität der Oberfläschenornamente der Schalen lebender Ostracoden-Populationen. Mitt hamb. zool. Mus. Inst, 75: 221–223.
Horne D.J. and Martens K., 2000, Evolutionary biology and ecology of ostracoda, Volume 148 of Developments in Hydrobiology, Springer Science & Business Media, p 64, 71.
Hosseinipour F. Vaziri M. R. and Hassani M.J. 2010. Oligo-Miocene ostracoda and their paleoecology in the Bujan area, Sirjan. Sedimentary Facies, 2:163-172. [In Persian].
Ikeya N. and Suzuki C. 1992. Distributional patterns of modern ostracodes off Shimane Peninsula, southwestern Japan Sea. Reports of the faculty of Science, Schizuoka University, 26: 91-137.
Jalali M. 2017. Lithostratigraphy, biostratigraphy and sequence stratigraphy of Qom Formation in east Qom-Garmmsar area (Central Iran Basin). PhD thesis Shahid Beheshti University, Tehran, Iran, 39: 83-102. [In Persian].
Jones T.R. 1849. A Monograph of the Entomostraca of the Cretaceous Formation of England. Mon. Palaeontogr. SOC.London.
Khosla S.C. 1978. Lower Miocene ostracoda from Jamnagar and Porbandar Districts, Gujarat, India. Micropaleontology, 24(3): 251-290
Krstic N. 1979. Ostracoda of the Lower Miocene in the area between Shams Abad and Rahniz, Iran, Annales géologiques des Pays helléniques. Athens Tome Hors Serie Fase 11: 673-697.
Maddocks R. F. 1964. Recent ostracodes of the family Pontocyprididae chiefly from the Indian Ocean. Smithsonian contr. Zool, 7:1-56.
Manica R. 2015. A New species of Trachyleberididae (Ostracoda, Crustacea) from the Early Miocene of the Pelotas Basin, Southernmost Brazil. Ameghiniana, 53: 52-57.
Moore R.C. 1961. Ostracoda. In: Moore, R.C. (Eds.), Treatise on Invertebrate Paleontology. Part Q. Arthropoda 3: Crustacea. Geological Society of America and University of Kansas Press, Lawrence, Kansas, ch 1: 1-99.
Nishath N. M. Hussain S. M. Neelavnnan K. Thejasino S. Saalim S. and Rajkumar A. 2017. Ostracod biodiversity from shelf to slope oceanic conditions, off central Bay of Bangal, India. Paleogeography, Paleoclimatology, Palaeoecology, 483: 70- 82.
Paik K.Ho. 1977. Regionale Untersuchungen Zur Verteilung der Ostracodenim Persischen Golf und im Golf, von Oman. “Meteor” Forsch. Ergenbnisse, Reihe C, 28: 37-76. 17.
Perçin Paçal F. 2011. The ecology of the ostracoda (Crustacea) species obtained from the coasts of Iskenderun Bay (Eastern Mediterranean Sea). Institute of Experimental Medicine Research, Department of Genetics, 17(2):127-144.
Peypouquet J.P. 1975. Les variations des caractkres morphologique internes chez les ostracodes des genres Krithe et Parakrithe: relation possible avec la teneur en O2, dissout dans I’eau. Znst. Gkol. Aquitaine, 81-88.
Peypouquet J.P. Grousset F. and Mourguiart P. 1986. Paleooceanography of the Mesogean Sea based on ostracods of northern Tunisian continental shelf between the Late Cretaceous and Early Paleogene. Geologisches Rondschau, Stuttgart, 75(1): 159-174.
Pezelj D. Sremac J. and Sokač A. 2007. Paleoecology of the Late Badenian foraminifera and ostracoda from the SW Central Paratethys (Medvednica Mt., Croatia). Geologia Croatia, 60(2): 139-150.
Puri H.S. 1953. The ostracode genus Trachyleberis and its ally Actinocythereis. Am. Midland Naturalist, 49(1): 171-185.
Rosenfeld A. and Vesper B. 1977. The variability of the sieve pores in recent and fossil species of Cyprideis torosa (Jones, 1850), as an indicator for salinity and palaeosalinity. In: Löffler, H. & Danielopol, D. (eds) Aspects of Ecology and Zoogeography of Recent and Fossil Ostracoda. Dr W. Junk b.v., The Hague, 55–67.
Rosenfeld A. & Raab M. 1974. Cenomanian-Turonian Ostracodesfrom the Judea Group in Israel. Bull. tieol. Surv. Israel, Jerusalem, 62: 1-64
Tarighati M. 2012. Stratigraphic distribution of ostracoda in the Qom Formation at Kuh-e- Dochah, northwest Qom. Kharazmi University, Tehran, Iran. Thesis, p 93
Tietze E. 1875. Ein Ausflug nach dem Siahkuh (Schwarzer Berg) in Persian, Mitt. Ges. Wien, 18(8): 257-267.
Sars G.O. 1866. Oversigt af Norges marine ostracodes. Norske Videnskaps-Akademiens Forhandlinger, 1865: P 1-130.
Shahin, A. 2000. Albian Ostracodes from Northern Sinai, Egypt. The second International Conference on Basic Sciences and Advanced Technology (BSAT-II), November, 5-7, Assiut University. p 129-156.
Soder P. A. 1959. Detailed investigations on the marine formation of Qom, unpubl. 2 Report: N.I.O.C. Gr., No. 185: 58
Stocklin J. and Sotudehnia A. 1971. Stratigraphical Lexicon of Iran, Min. Ind.Min., Geol.Sur. Iran. Part 1: Central, North and East Iran. Geological Survey of Iran, Report No. 18: 376.
Sylvester-Bradley 1974. Proceedings of the Geologists. Association, 91(1): 4-8.
Tunoglu C. 2001. Burdigalian–Langhian (Miocene) ostracod biostratigraphy and chronostratigraphy of the Kasaba Basin (KAS/ANTALYA), SW Turkey. Geologica Carpathica, 52(4): 247-258.
Van Morkhoven F.P.C.M. 1963. Post – Paleozoic Ostracoda: Their Morphology, Taxonomy and Economic Use, Genericn Descriptions. Elsevier Publishing, Amsterdam. vol II, 478 p.
Yazdi-Moghadam M. 2019. Biostratigraphy and lithostratigraphy of the Oligo-Miocene marine deposits (Qom Formation) in an area from south of Qom to north of Khoy. PhD thesi Shahid Beheshti University, Tehran, Iran. [In Persian].
پژوهش های چینه نگاری و رسوب شناسی
دوره 40، شماره 2 - شماره پیاپی 95
پژوهش های چینه نگاری و رسوب شناسی، سال چهلم، شماره پیاپی 95، شماره دوم، تابستان1403
تیر 1403
صفحه 87-112

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار