نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشجوی دکتری چینهنگاری و دیرینه‌شناسی، گروه حوضه‌های رسوبی و نفت، دانشکدۀ علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
2 دانشیار، گروه حوضه‌های رسوبی و نفت، دانشکدۀ علوم زمین، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
3 استاد، دانشکدۀ علوم زمین، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران
چکیده
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Abstract
The Gurpi Formation was measured and sampled in a stratigraphic section located on the northern limb of the Chenareh anticline to the north of Andimeshk. The thickness of the Gurpi Formation in this section is 288.5 meters and its lower boundary with the Ilam Formation is abrupt while its upper boundary with purple shales of the Pabdeh Formation is gradual and continuous. Paleontological studies led to the identification of 67 species belonging to 45 genera from 20 families of calcareous nannofossils, which made it possible to recognize CC18 to CC26 biozones from Sissingh standard classification scheme and NP1 to NP5 biozones from Martini standard classification scheme equivalent to biozones CNP1 to CNP7 from Agnini et al.. Based on the identified biozones, the duration of deposition of the Gurpi Formation was determined to be early Campanian–Selandian. In this section, the Emam Hassan Limestone Member was recognized with a thickness of 112.8 meters having been deposited during the early Maastrichtian. Both the lower and the upper boundaries of the Emam Hassan Limestone Member within the Gurpi Formation are continuous and gradual. The position of the Campanian–Maastrichtian, Maastrichtian–Danian (Cretaceous–Paleogene) and Danian–Selandian transitions in the Gurpi Formation were also determined in the studied section.
Keywords: Gurpi Formation, Chenareh anticline, Calcareous nannofossils, Cretaceous–Paleogene transition
Introduction
The Gurpi Formation was deposited in a deep sedimentary basin during the Late Cretaceous–Paleocene in the geological zone of Zagros. The type section of the Gurpi Formation in Mount Gurpi located in Khuzestan province, consists of 320 meters of marls and bluish-gray shales and subtly includes thin layers of clayey limestones (Stöcklin and Setudehnia 1970). The Gurpi Formation has two formal members, Emam Hassan Limestone (light gray and weathered white) and Seymareh Limestone (brown in appearance), and an informal member called Mansuri limestone (Motiei 1993). The Type section of the Emam Hassan Limestone Member in Mount Emam Hassan, is located in Lorestan province and includes 114 meters of clayey limestones with interlayers of marls. The Emam Hassan Member is spread only in Lorestan and part of Khuzestan (Stöcklin and Setudehnia 1970).
Calcareous nannofossils are one of the most powerful tools used in the biostratigraphy of the Mesozoic (especially Cretaceous) and Cenozoic rocks, and they have always been emphasized in the Geologic Time Scale (GTS) along with foraminifera and ammonites. In many cases, in sediments with soft lithology such as the Gurpi Formation, using calcareous nannofossils, it leads to achieving a very clear biostratigraphic classification.
The age of the Gurpi Formation in Lorestan and part of Khuzestan is from Campanian to Paleocene and in Fars and another part of Khuzestan from Santonian to Maastrichtian. The Emam Hassan Limestone Member was deposited during the Maastrichtian period (Stöcklin and Setudehnia 1970). In the Lorestan subzone, recent paleontological studies in the Gurpi Formation often confirm the Campanian–Paleocene age range. But some studies also mentioned Santonian (Hadavi and Rasaizadi 2009; Solgi 2015; Maghfouri Moghaddam 2015; Taherzadeh 2018; Mahmoodian 2019; Mohammadian 2019).
The purpose of this study is to investigate the lithostratigraphy and biostratigraphy (based on calcareous nannofossils) and finally to determine the age of the Gurpi Formation in the Chenareh section.
Material & Methods
Chenareh geological section is located in the Chenareh anticline, within theLorestan subzone of the Zagros Basin (Fig. 1). The geographic location of this section is between two provinces of Lorestan and Khuzestan. Due to the lack of a complete succession outcrop, this section was taken as a composite section: The coordinates of the base and the top of the first part of the Chenareh section are respectively 32° 54ʹ 03ʹʹ N and 48° 06ʹ 47ʹʹ E and 32° 54ʹ 32.45ʹʹ N and 48° 05ʹ 57ʹʹ E (from base of the section to 279 meters). The coordinates of the base and the top of the second part of the section are respectively 32° 53ʹ 86.22ʹʹ N and 48°08ʹ 52.17ʹʹ E and 32° 53ʹ 89.22ʹʹ N and 48° 08ʹ 08.18ʹʹ E (top final 21 meters). In total 194 samples were collected from 300 meters of thickness in this section, the first three samples (0– 1 meter level of the section) belong to the Ilam Formation and the last eight samples (in the last 10.5 meters) belong to the Pabdeh Formation (Purple Shale Member). A total of 187 samples have been prepared for the study of nannofossils by the gravity-settling method of Bown and Young (1998). The prepared slides were studied by a Nikon Optiphot II Pol optical microscope equipped with a Nikon D-3300 digital camera at 1000x magnification. In order to identify calcareous nannofossils, a combination of references such as Perch-Nielsen (1985a and b), Young and Bown (1997), Young et al. (1997), Burnett (1998) and the Nannotax website were used. Biostratigraphic classification for the Late Cretaceous is based on the standard scheme of Sissingh (1977) revised by Perch-Nielsen (1985a) (CC) and for the Paleocene is based on the two schemes of Martini (1971) revised by Perch-Nielsen (1985b) (NP) and Agnini et al. (2014) (CNP).
Discussion of Results & Conclusions
The Gurpi Formation in the Chenareh section (288.5 meters thick) can be divided into seven lithological units and is predominantly composed of shales (including units 2, 3, 4, 6 and 7) interbedded with some argillaceous limestone layers and subordinate marls (units 1, 2) (Fig. 2). Unit 5 or the Emam Hassan Limestone Member is 112.8 meters thick. According to the 1:100,000 geological map of Balarud (Sahabi and Macleod, 1969), the Gurpi Formation is covered by the Amiran Formation on the northern limb of the Chenareh anticline, and the Pabdeh Formation on its southern limb. Despite the presence of the Chenareh section on the northern limb, the top of the Gurpi Formation is definitely overlain by the Purple Shale Member of the Pabdeh Formation (Figs. 1 and 3).
The time of deposition of the Gurpi Formation was determined early Campanian up to the earliest part of the Selandian (the earliest part of NP5 biozone). The Emam Hassan Limestone Member was determined to have the earliest Maastrichtian age range (CC23b to CC25a). The last part of the Ilam Formation (last 1 m) was assigned to the middle of the early Campanian (biozone CC18a) and the beginning part of the Pabdeh Formation was assigned to the Selandian (NP5).
According to the field observations, the lower boundary of the Gurpi Formation with Ilam Formation is sharp while the upper boundary with the Purple Shales of the Pabdeh Formation is continuous and gradual. Based on the laboratory studies, the transition of the Ilam to Gurpi formations is ambiguous, but the boundary of Gurpi to Pabdeh formations is chronologically continuous. The lower and upper boundaries of the Emam Hassan Limestone Member within the Gurpi Formation based on both field observations and laboratory-obtained data are continuous and gradual.
Three stratigraphic transitions of Campanian–Maastrichtian, Maastrichtian–Danian (Mesozoic–Cenozoic) and Danian–Selandian were identified in the Chenareh section. The Campanian–Maastrichtian transition (Maastrichtian base) is placed within the immediate limestone-shale sequence of the base of the Emam Hassan Member and between the two events of the last appearance of A. parcus and the last appearance of Q. trifidum (closer to the last appearance of A. parcus). The Maastrichtian–Danian transition (Danian base) was identified by the first abundant appearance of the genus Thoracosphaera at the boundary between the shale-limestone sequence (unit 6) and the dark grey shales (unit 7). Thus, the first sample of the dark shales of unit 7 is attributed to the Danian age (NP1). The Danian–Selandian transitions (base of Selandian) was determined based on the first appearance of Fasciculithus ulii and F. billii, F. janii, F. pileatus within the dark grey shales of unit 7 (the last sample in unit 7) and immediately before the beginning of the base of the Purple Shales (Fig. 6).
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
سازند گورپی در زون زمین‌شناسی زاگرس در زمان کرتاسۀ پسین- پالئوسن، در یک حوضۀ رسوبی عمیق نهشته شده است. برش نمونۀ سازند گورپی در کوه گورپی واقع در استان خوزستان، شامل 320 متر مارن و شیل‌های خاکستری مایل به آبی و به‌صورت فرعی شامل لایه‌های نازک از آهک رسی اندازه‌گیری شده است (Stocklin and Setudehnia 1970). سازند گورپی، دو عضو رسمی آهکی به نام‌های عضو آهک امام حسن (به رنگ خاکستری روشن و هوازده سفید) و عضو آهک سیمره (به رنگ ظاهری قهوه‌ای) و یک عضو غیررسمی به نام آهک منصوری میباشد (Motiei 1993). برش نمونه عضو آهک امام حسن در کوه امام حسن واقع در زیر پهنه لرستان (استان کرمانشاه)، شامل 114 متر از سنگ‌آهک رسی با میان‌لایه‌هایی از مارن است. عضو امام حسن تنها در زیر پهنه لرستان و بخشی از خوزستان گسترش دارد. سن سازند گورپی در زیر پهنه لرستان و بخشی از خوزستان، از کامپانین تا پالئوسن و در فارس و قسمتی دیگر از خوزستان از سانتونین تا مائستریشتین گزارش شده است. عضو آهک امام حسن در زمان مائستریشتین نهشته شده است (Stocklin and Setudehnia 1970).
نانوفسیل‌های آهکی یکی از قدرتمندترین ابزارهای مورد استفاده در زیست چینهنگاری دوران‌های مزوزوئیک (به‌خصوص کرتاسه) و سنوزوئیک به شمار می‌روند و همواره در مقیاس زمان زمین‌شناسی (Geologic Time Scale یا GTS) در کنار فرامینیفرها و آمونیت‌ها تأکید شده‌اند. در بسیاری از موارد در رسوبات با لیتولوژی نرم، چون سازند گورپی، با استفاده از نانوفسیل‌های آهکی به سهولت، به طبقه‌بندی زیست چینهنگاری بسیار صریحی دست می‌یابیم.
در زیرپهنۀ لرستان، مطالعات اخیر فسیل‌شناسی در سازند گورپی بیشتر محدودۀ سنی کامپانین- پالئوسن را تأیید می‌کنند؛ اما برخی مطالعات به سانتونین نیز اشاره کردند (Hadavi and Rasaizadi 2009; Solgi 2015; Maghfouri Moghaddam 2015; Taherzadeh 2018; Mahmoodian 2019; Mohammadian 2019).
پیشینۀ پژوهش
طی سال‌های اخیر، مطالعات جامع نانوفسیل شناسی بر روی سازند گورپی در زیرپهنه لرستان (شامل سه استان کرمانشاه، ایلام و لرستان) از حوضۀ زاگرس انجام شده است؛ برای مثال، Hadavi and Rasaizadi 2009 برش دره‌شهر در تاقدیس کبیرکوه، سانتونین پسین تا ابتدای دانین، Hadavi and Shokri 2010 برش کاور در تاقدیس اناران، کامپانین پیشین تا دانین پیشین، Gohari 2010 برش تاقدیس سیاه‌کوه، کامپانین پیشین تا ابتدای پالئوسن پیشین، Sina et al., 2011 برش پلدختر واقع در تاقدیس کوه سلطان، کامپانین پیشین تا مائستریشتین، Esfandyari 2015 برش تاقدیس سورگاه، کامپانین پیشین تا ابتدای دانین، Shahriyary 2018 چهار برش چینه‌شناسی در تاقدیس‌های کبیرکوه (دو برش)، سمند و اناران، کامپانین پسین تا تانتین و Senemari and Foroughi 2019 برش چم‌آب، کامپانین پیشین تا دانین پسین را مطالعه کرده‌اند. چنان‌که مشاهده می‌شود، زیستچینهنگاری برحسب نانوفسیل‌ها در زیر پهنه لرستان عمدتاً نشان‌دهندۀ محدودۀ زمانی کامپانین تا پالئوسن میباشد، به‌طوری که گذر مزوزوئیک به سنوزوئیک در افق‌های انتهایی سازند گورپی قرار می‌گیرد. همچنین مطالعات زیستچینهنگاری برحسب فرامینیفرها نیز مؤید همان نتایج بوده است؛ ازجمله Ghourchaei 2006 برش دره‌شهر در تاقدیس کبیرکوه، کامپانین پسین– سلاندین، Hemmati Nasab 2008 برش کاور در تاقدیس اناران، کامپانین میانی– سلاندین- تانتین؟ Moradi 2010 برش چینه‌شناسی فرهادآباد واقع در تاقدیس کبیرکوه، کامپانین میانی– پالئوسن پسین، Asgharian Rostami 2012 برش میش خاص در تاقدیس سورگاه، کامپانین پیشین- سلاندین، Bakhshandeh et al. 2015 برش بانروشان در تاقدیس انجیر، کامپانین پیشین- پالئوسن و Amiri 2019 برش بیشه‌دراز در تاقدیس اناران، کامپانین پسین– سلاندین- تانتین؟
سازند گورپی در تاقدیس چناره، پیش‌تر در سه برش مجزا ازلحاظ فسیل‌شناسی و رسوبشناسی مطالعه شده است. اولین بار Afrouzeh 2016 برشی به ضخامت 140 متر، واقع در یال جنوبی تاقدیس چناره را برداشت و برحسب فرامینیفرهای پلانکتون، سن کامپانین پیشین تا مائستریشتین را تعیین کرد
( Afrouzeh 2016 and Maghfouri Moghaddam and Afrouzeh 2021). Farmani 2017 برشی به ضخامت 125 متر، واقع در یال جنوبی این تاقدیس را برداشت و برحسب فرامینیفرهای پلانکتون و پالینومرف‌ها، محدودۀ سنی کامپانین پسین تا سلاندین را تعیین کرد (Farmani 2017 and Farmani et al. 2020). Mobasheri 2022 برشی به ضخامت 270 متر، واقع در یال شمالی تاقدیس چناره را برداشت و مطالعات تخصصی رسوبشناسی را در منطقه بررسی کرده است.
روش کار و شیوۀ انجام مطالعه
موقعیت جغرافیایی و جایگاه زمین‌شناسی برش مطالعه‌شده
ازنظر زمین‌شناسی، برش مورد مطالعه در تاقدیس چناره واقع در زون زاگرس، زیرزون زاگرس چین‌خورده و در زیر پهنۀ لرستان قرار گرفته است (شکل 1). موقعیت جغرافیایی این برش، بین دو استان لرستان و خوزستان (شهرستان‌های پلدختر و اندیمشک) قرار دارد. محل برش در میانۀ آزادراه خرم‌آباد- اندیمشک قرار دارد که با توجه به عدم رخنمون یک توالی کامل، برش به‌صورت ترکیبی برداشت گردید:
مختصات ابتدا و انتهای بخش اول برش به ترتیب ʹʹ03 ʹ54 °32 عرض شمالی و ʹʹ47 ʹ06 °48 طول شرقی و ʹʹ32/45 ʹ54 °32 عرض شمالی و ʹʹ57 ʹ05 °48 طول شرقی است (شامل 279 متر، ابتدای برش و واقع در سمت چپ آزادراه خرم‌آباد- اندیمشک در شهرستان پلدختر).
مختصات ابتدا و انتهای بخش دوم برش، به ترتیب ʹʹ86/22 ʹ53 °32 عرض شمالی، ʹʹ52/17 ʹ08 °48 طول شرقی، ʹʹ89/22 ʹ53 °32 عرض شمالی و ʹʹ08/18 ʹ08 °48 طول شرقی است (شامل 21 متر انتهایی برش و واقع در سمت راست آزادراه خرم‌آباد- اندیمشک در شهرستان اندیمشک).
نمونه‌برداری و آماده‌سازی نمونه‌ها
برش چناره طی دو دورۀ عملیات صحرایی در سال‌های 1401 و1402، نمونه‌برداری شد. از 300 متر ضخامت در این برش، 194 نمونه برداشت شد که 3 نمونۀ اول (در 1 متر ابتدایی) متعلق به سازند ایلام و 8 نمونۀ پایانی (در 5/10 متر انتهائی) متعلق به سازند پابده (عضو شیل ارغوانی) است. نمونه‌برداری سیستماتیک در فاصلۀ 5/1 متری انجام شده است، اما بسته به تغییرات لیتولوژی در مواردی کمتر یا بیشتر شده است. درمجموع 187 نمونه به‌منظور مطالعۀ نانوفسیل‌ها به روش ته‌نشست ثقلی (Gravity Settling) Bown and Young 1998 آماده‌سازی شده است.
روش انجام مطالعه
اسلایدهای آماده‌شده با میکروسکوپ نوری مدل Nikon Optiphot II Pol مجهز به دوربین دیجیتال مدل Nikon D-3300 در بزرگ‌نمایی 1000 برابر مطالعه شد. به‌منظور شناسایی نانوفسیل‌های آهکی، به‌طور ترکیبی از منابعی چون Perch-Nielsen, 1985a and b، Young & Bown 1997، Young et al. 1997، Burnett 1998 و پایگاه اینترنتی Nannotax استفاده شد. پس از شناسایی دقیق گونه‌های نانوفسیلی، ثبت پراکندگی و گسترش چینه‌شناسی آنها، طبقه‌بندی زیست چینهنگاری برای بخش کرتاسۀ پسین بر‌اساس الگوی استاندارد Sissingh 1977 بازبینی‌شده به‌وسیلۀ Perch-Nielsen 1985a (با پیشوند CC) و برای بخش پالئوسن بر‌اساس دو الگوی Martini 1971 بازبینی‌شده توسط Perch-Nielsen 1985b (با پیشوند NP) و Agnini et al. 2014 (با پیشوند CNP) انجام و سن واحدهای ارزیابی‌شده تبیین شد.
بحث و تحلیل یافته‌های پژوهش
سنگ چینهنگاری
ضخامت سازند گورپی در برش سطح‌الارضی چناره، 5/288 متر اندازه‌گیری شد. ضخامت کل برش 300 متر، شامل 1 متر رأس سازند ایلام و 5/10 متر ابتدای سازند پابده (شیل ارغوانی) میباشد (شکل 2). در این برش عضو آهکی امام حسن با ضخامت 8/112 متر مشاهده شد. توالی سنگی سازند گورپی در این برش، بر پایۀ مشاهدات صحرایی به 7 واحد تقسیم‌پذیر است که به ترتیب از قاعده به‌سمت رأس عبارت‌اند از (شکل‌های 2 و 3):
مرز زیرین: با سازند ایلام (1 متر) به‌طور ناگهانی (جایگزینی یک‌بارۀ توالی سنگ‌آهک‌های خاکستری روشن به مارن خاکستری) و بدون هیچ‌گونه آثار فرسایشی است.
واحد 1: مارن خاکستری‌رنگ به ضخامت تقریبی 12 متر؛
واحد 2: تناوب مارن و شیل خاکستری‌رنگ به ضخامت تقریبی 16 متر؛
واحد 3: شیل خاکستری‌رنگ به ضخامت تقریبی 18 متر؛
واحد 4: تناوب شیل و سنگ‌آهک به ضخامت تقریبی 47 متر؛
واحد 5: مجموعه‌ای از عمدتاً سنگ‌آهک- سنگ‌آهک مارنی با میان‌لایه‌هایی معدود از شیل سخت و آهکی (به رنگ روشن متمایل به کرم) به ضخامت تقریبی 113 متر. سنگ‌آهک‌ها عمدتاً نازک‌لایه تا متوسط‌لایه‌اند (عضو آهکی امام حسن)؛
واحد 6: تناوب شیل و سنگ‌آهک به ضخامت تقریبی 56 متر؛
واحد 7: شیل خاکستری تیره به ضخامت تقریبی 27 متر.
مرز بالایی: با شیل‌های ارغوانی قاعدۀ سازند پابده (5/10 متر) به‌طور پیوسته و تدریجی مشاهده شده است، چنان‌که تنها رنگ شیل‌ها از خاکستری تیره به ارغوانی تغییر کرده است، اما ازنظر جنس، نرمی، لایه‌‌بندی و دیگر خصوصیات سنگ‌شناختی یکنواخت‌اند.
طبق نقشۀ زمین‌شناسی 1:100000 بالارود (Sahabi and Macleod 1969)، سازند گورپی در یال شمالی تاقدیس چناره با سازند امیران و در یال جنوبی آن با سازند پابده پوشیده شده است. با وجود حضور برش فعلی در یال شمالی، رأس سازند گورپی به‌طور قطعی با عضو شیل ارغوانی از سازند پابده پوشیده شده است (شکل 3).
شکل 1- موقعیت برش تاقدیس چناره A) جایگاه زون زمین‌شناسی زاگرس در سرزمین ایران و تقسیم‌بندی زاگرس به پهنه‌ها و محل برش تاقدیس چناره در زیرزون لرستان؛ B) موقعیت برش تاقدیس چناره در تاقدیس چناره در نقشۀ زمین‌شناسی 1:100000 بالارود (برگرفته از Sahabi and Macleod 1969).
Fig 1 - The position of Chenareh section. A) The location of the Zagros geological zone in the Iran and the division of Zagros zone into subzones and the location of Chenareh section in the Lorestan subzone. B) The location of Chenareh section in the Chenareh anticline on the 1:100,000 geological map of Bala rud (taken from Sahabi and Macleod 1969).
شکل 2- ستون سنگ‌شناسی سازند گورپی در برش تاقدیس چناره و 7 واحد سنگی تفکیک‌شده در آن
Fig 2- Lithological column of Gurpi Formation in the Chenareh section and 7 separated rock units in it
شکل 3- تصاویر صحرایی از سازند گورپی در برش تاقدیس چناره A) نمایی از سازند ایلام و نمونه‌های برداشت‌شده از آن؛ B) مرز ناگهانی بین سنگ‌آهک‌های سازند ایلام و مارن‌های قاعدۀ سازند گورپی؛ C) نمایی از مارن‌های واحد 1؛ D) شیل‌های واحد 3؛ E) تناوب شیل و سنگ‌آهک (واحد 4) که در آن لایه‌های سنگی به‌تدریج به‌طرف بالا افزایش می‌یابد و در‌نهایت به عضو آهکی امام حسن (واحد 5) ختم می‌شود؛ F) نمایی از عضو آهکی امام حسن (واحد 5)؛ G, H) تناوب شیل و سنگ‌آهک واحد 6 (شکل G) که در ادامه به‌تدریج از ضخامت لایه‌های سنگ‌آهک کاسته می‌شود (شکل H)؛ I) اولین رخنمون از شیل‌های تیره‌رنگ واحد 7؛ J) مرز بین سازند گورپی (شیل‌های خاکستری تیره) و سازند پابده (شیل‌های ارغوانی)؛ K, L) تفاوت رنگی مشاهده‌شده در صحرا بین شیل‌های ارغوانی قاعدۀ سازند پابده (شکل K) و شیل‌های خاکستری تیرۀ آخرین عضو سازند گورپی (شکل L).
Fig 3- Field images of Gurpi formation in Chenareh section. A) A view of the Ilam Formation and the samples taken from it. B) Abrupt boundary between limestones of Ilam formation and marls of Gurpi formation. C) Marls of unit 1. D) Shales of unit 3. E) Alternation of shale and limestone (unit 4) in which the limestone layers gradually increase upwards and finally end in the Emam Hassan limestone Member (unit 5). F) A view of Emam Hasan limestone Member (Unit 5). G, H) Alternation of shale and limestone of Unit 6 (Figure G), which gradually decreases the thickness of the limestone layers (Figure H). I) The first outcrop of dark shales of Unit 7. J) The boundary between the Gurpi Formation (dark grey shales) and the Pabdeh Formation (purple shales). K, L) Colour difference between the purple shales of the base of the Pabdeh Formation (Figure K) and the dark grey shales of the last Member of the Gurpi Formation (Figure L).
شیل ارغوانی تنها در محل برش برداشت‌شده (در بخش دوم برش) به ضخامت 5/10 متر رخنمون دارد و در بخش‌های مجاور، اثری از آن یا سازند پابده مشاهده نمی‌شود.
زیست چینهنگاری
با توجه به پراکندگی گونه‌های شناسایی‌شده (شکل 4)، بیوزون‌های زیر برحسب الگوی استاندارد Sissingh 1977 بازبینی‌شده به‌وسیلۀ Perch-Nielsen 1985a تعیین شده است:
بیوزون Aspidolithus parcus (CC18)
تعریف: این بیوزون از اولین حضور گونۀ Aspidolithus parcus تا آخرین حضور گونۀ Marthasterites furcatus تعریف شده است.
سن: کامپانین پیشین
ملاحظات: 1- اولین حضور گونۀ Bukryaster hayi، این بیوزون را به دو زیرزون تقسیم میکند (Sissingh 1977)؛ 2- محدودۀ حضور هم‌زمان دو گونۀ A. parcus و M. furcatus معمولاً کوتاه است و در بیشتر مواقع در سکانس‌های فشرده که در فواصل نزدیک نمونه‌برداری نشده‌اند رؤیت نمی‌شود (Perch-Nielsen 1985a)؛ 2- اولین حضور گونۀ Ceratolithoides verbeekii در درون زون CC18b قرار می‌گیرد (Perch-Nielsen 1985a).
محدودۀ مشاهده‌شده در برش چناره: گونۀ A. parcus از ابتدای برش، یعنی نمونۀ شمارۀ 1 (سازند ایلام) شناسایی شده است، بنابراین موقعیت اولین حضور آن پایین‌تر از قاعدۀ برش برداشت‌شده واقع است. اولین حضور گونۀ C. verbeekii همراه با گونۀ B. hayi، هر دو در نمونۀ شمارۀ 4 (یعنی اولین نمونه از سازند گورپی، متراژ صفر) است. گونۀ M. furcatus مشاهده نشده و موقعیت رأس این بیوزون نامشخص است.
بیوزون Calculites ovalis (CC19)
تعریف: این بیوزون از آخرین حضور گونۀ Marthasterites furcatus تا اولین حضور گونۀ Ceratolithoides aculeus تعریف شده است.
سن: انتهای کامپانین پیشین
ملاحظات: 1- آخرین حضور گونه B. hayi، این بیوزون را به دو زیرزون تقسیم میکند (Sissingh 1977)؛ 2- آخرین حضور پیوسته گونۀ C. signum در این بیوزون قرار می‌گیرد (Sissingh 1977).
محدودۀ مشاهده‌شده در برش چناره: گونۀ M. furcatus مشاهده نشده است. آخرین حضور گونۀ B. hayi در نمونۀ شمارۀ 12 (8/9 متری از ابتدای سازند) و اولین حضور گونۀ C. aculeus به‌همراه گونه‌های شاخص بعدی، یعنی Q. sissinghiiوQ. trifidum در نمونۀ شمارۀ 21 (23 متری از ابتدای سازند) ثبت شده است. همچنین آخرین حضور گونۀ C. signum در نمونۀ شمارۀ 10 (7/7 متری از ابتدای سازند) واقع است. بنابراین ضخامت 8/9 متری از قاعدۀ سازند به‌صورت تلفیقی، شامل بیوزون‌های CC18b تا CC19a به سن کامپانین پیشین است.
بیوزون Ceratolithoides aculeus (CC20)
تعریف: این بیوزون از اولین حضور گونۀ Ceratolithoides aculeus تا اولین حضور گونۀ Quadrum sissinghii تعریف شده است.
سن: انتهای کامپانین پیشین
محدودۀ مشاهده‌شده در برش چناره: اولین حضور گونۀ C. aculeus به‌همراه گونه‌های شاخص بعدی یعنی Q. sissinghii و Q. trifidum در نمونۀ شمارۀ 21 (23 متری از ابتدای برش) در نظر گرفته شده است.
شکل 4- گسترش چینه‌شناسی نانوفسیل‌های شناسایی‌شده در برش تاقدیس چناره، بیوزون‌ها و سن‌های منتج از آن
Fig 4- The range chart of identified nannofossils in the Chenareh section, biozones and ages resulting from it
بیوزون Quadrum sissinghii (CC21)
تعریف: این بیوزون از اولین حضور گونۀ Quadrum sissinghii تا اولین حضور گونۀ Quadrum trifidum تعریف شده است.
سن: ابتدای کامپانین پسین
ملاحظات: 1- اولین حضور و آخرین حضور گونۀ C. arcuatus این بیوزون را به سه زیرزون تقسیم میکند (Sissingh 1977).
محدودۀ مشاهده‌شده در برش چناره: اولین حضور سه گونۀ C. aculeus، Q. sissinghii و Q. trifidum در نمونۀ شمارۀ 21 (23 متری از ابتدای سازند) ثبت شده است. به این ترتیب ضخامت 2/13 متری از شمارۀ نمونۀ 12 تا شمارۀ نمونۀ 21 به محدودۀ تلفیق‌شده از بیوزون‌های CC19b تا CC21 تعلق دارد که حکایت از سنی معادل کامپانین پیشین تا ابتدایی‌ترین بخش کامپانین پسین برای رسوبات این بخش دارد.
بیوزون Quadrum trifidum (CC22)
تعریف: این بیوزون از اولین حضور گونۀ Quadrum trifidum تا آخرین حضور گونۀ Reinhardtites anthophorus تعریف شده است.
سن: انتهای کامپانین پسین
ملاحظات: 1- اولین حضور گونۀ R. levi، این بیوزون را به دو زیرزون تقسیم میکند (Sissingh 1977)؛ 2- جنسReinhardtites در عرض‌های جغرافیایی پایین، کمتر متداول است و این تقسیم‌بندی در عرض‌های بالای جغرافیایی مفید است (Perch-Nielsen 1985a)؛ 3- آخرین حضور دو گونۀ R. anthophorus و E. eximius تقریباً هم‌زمان است (Perch-Nielsen 1985a).
محدودۀ مشاهده‌شده در برش چناره: اولین حضور سه گونۀ C. aculeus، Q. sissinghii،Q. trifidum و همچنین گونۀ R. levis در نمونۀ شمارۀ 21 (23 متری از ابتدای سازند) مشاهده شده است. آخرین حضور گونۀ R. anthophorus در نمونۀ شمارۀ 45 (5/69 متری از ابتدای سازند) و آخرین حضور گونۀ E. eximius در نمونۀ شمارۀ 48 (2/77 متری از ابتدای سازند) ثبت شده است، بنابراین برای تعیین مرز بالایی این بیوزون، از آخرین حضور گونۀ E. eximius استفاده شد. به این ترتیب زون CC22 ضخامت 2/54 متر (از 23 متری تا 2/77 متری از ابتدای سازند) را در بر می‌گیرد که سنی معادل انتهای کامپانی پسین دارد.
بیوزون Tranolithus phacelosus (CC23)
تعریف: این بیوزون از آخرین حضور گونۀ Reinhardtites anthophorus تا آخرین حضور گونۀ Tranolithus phacelosus تعریف شده است.
سن: انتهایی‌ترین بخش کامپانین پسین تا مائستریشتین پیشین
ملاحظات: آخرین حضور گونۀ Aspidolithus ex. gr. parcus این بیوزون را به دو زیرزون تقسیم میکند (Sissingh 1977).
محدودۀ مشاهده‌شده در برش چناره: آخرین حضور گونه‌های R. anthophorus و E. eximius به ترتیب در نمونه‌های شمارۀ 45 (5/69 متری از ابتدای سازند) و 48 (2/77 متری از ابتدای سازند) ثبت شده است. آخرین حضور گونۀ Aspidolithus ex. gr. parcus در نمونۀ شمارۀ 51 (6/82 متری از ابتدای سازند) واقع است. آخرین حضور گونۀ Q. trifidum در نمونۀ شمارۀ 63 (98 متری از ابتدای سازند) قرار دارد. آخرین حضور گونۀ T. phacelosusدر نمونۀ شمارۀ 69 (1/106متری از ابتدای سازند) ثبت شده است. بنابراین حدفاصل 2/77 تا 1/106 متری از قاعدۀ سازند در بیوزون CC23 طبقه‌بندی می‌شود که 9/28 متر ضخامت داشته و در زمان انتهایی‌ترین بخش کامپانی پسین تا مائستریشتین پیشین نهشته شده است. همچنین زیرزون CC23a 4/5 متر و زیرزون CC23b 5/23 متر ضخامت دارد.
بیوزون Reinhardtites levis (CC24)
تعریف: این بیوزون از آخرین حضور گونۀ Tranolithus phacelosus تا آخرین حضور Reinhardtites levis تعریف شده است.
سن: مائستریشتین پیشین
ملاحظات: آخرین حضور گونۀ R. levisبا افزایش مشخص فراوانی جنس Arkhangelskiella با اندازۀ بزرگ همراه است (Sissingh 1977).
محدودۀ مشاهده‌شده در برش چناره: آخرین حضور گونه‌های Q. trifidum و T. phacelosusبه ترتیب در نمونه‌های شمارۀ 63 (98 متری از ابتدای سازند) و 69 (1/106 متری از ابتدای سازند) مشاهده شده است، در حالی که آخرین حضور گونۀ R. levis در نمونۀ شمارۀ 53 (8/85 متری از ابتدای سازند) واقع است، بنابراین امکان استفاده از آن برای ثبت مرز بالایی این بیوزون ممکن نیست. اولین ثبت فراوانی جنس Arkhangelskiella با اندازۀ بزرگ، در نمونۀ شمارۀ 105 (5/156 متری از ابتدای سازند) مشاهده شده است. به این ترتیب بیوزون CC24 در ضخامت 1/106 متری از قاعدۀ سازند در برش چناره آغاز می‌شود و احتمالاً تا 5/156 متری ادامه دارد (4/50 متر) که سنی معادل مائستریشتین پیشین را برای این ضخامت محتمل میکند.
بیوزون Arkhangelskiella cymbiformis (CC25)
تعریف: این بیوزون از آخرین حضور گونۀ Reinhardtites levis تا اولین حضور گونۀ Nephrolithus frequens تعریف شده است.
سن: مائستریشتین پسین
ملاحظات: 1- اولین حضور گونۀ quadratus L. در این بیوزون واقع می‌شود و شاخص مرز زیرین زیرزون CC25b است (Sissingh 1977)؛ 2- اولین حضور گونۀ Micula murus در بخش‌های بالایی این بیوزون و شاخص مرز زیرین زیرزون CC25c است (Sissingh 1977).
محدودۀ مشاهده‌شده در برش چناره: اولین ثبت فراوانی جنس Arkhangelskiella با اندازۀ بزرگ در نمونۀ شمارۀ 105 (5/156 متری از ابتدای سازند) مشاهده شده است. اولین حضور گونۀ L. quadratus در نمونۀ شمارۀ 163 (5/248 متری از ابتدای سازند) واقع است و اولین حضور گونۀ M. murus مشاهده نشده است. حادثۀ شاخص رأس این بیوزون (اولین حضور N. frequens) و به‌طور کلی حضور گونۀ N. frequens ثبت نشده است. به این ترتیب بیوزون CC25 (شامل تنها زیرزون CC25a) در ضخامت 5/156 متری از قاعدۀ سازند گورپی در برش چناره آغاز می‌شود و تا 5/248 متری ادامه دارد (92 متر) که سنی معادل مائستریشتین پیشین (میانه آن) تا ابتدای مائستریشتین پسین را برای این ضخامت محتمل میکند.
بیوزون Nephrolithus frequens (CC26)
تعریف: این بیوزون از اولین حضور گونۀ Nephrolithus frequens تا آخرین حضور گونۀ Nephrolithus frequens یا اولین حضور جنس Thoracosphaera تعریف شده است.
سن: مائستریشتین پسین
ملاحظات: 1- مرز بالایی این بیوزون همچنین با انقراض بیشتر گونه‌های کرتاسه مشخص می‌شود (Sissingh 1977)؛ 2- گونۀ N. frequens در عرض‌های جغرافیایی پایین بسیار نادر است، در این صورت به ترتیب از اولین حضور هر‌یک از دو گونه M. murus (برای شاخص قاعدۀ زیرزونCC25c ) وMicula prinsii (اولین حضور آن تقریباً در میانه CC26 است) بعد از اولین حضور گونه quadratus L. (به‌عنوان شاخص قاعدۀ زیرزونCC25b ) برای شاخص قاعدۀ این بیوزون استفاده می‌شود (Perch-Nielsen 1985a).
محدودۀ مشاهده‌شده در برش چناره: به‌طور کلی گونۀ N. frequens مشاهده نشده است. اولین حضور گونۀ M. prinsii نیز همچون اولین حضور شاخص قبلی، یعنی M. murus مشاهده نشده است. اولین حضور فراوان جنس Thoracosphaera در نمونۀ شمارۀ 172 (2/261 متری از ابتدای سازند) ثبت شده است. به این ترتیب ضخامت 7/12 متری از شمارۀ نمونۀ 163(5/248 متری از ابتدای سازند) تا شمارۀ نمونۀ 172 (2/261 متری از ابتدای سازند) به محدودۀ تلفیق‌شده از بیوزون‌های CC25b، CC25c وCC26 تعلق دارد که حکایت از سنی معادل مائستریشتین میانی- پسین برای رسوبات این بخش دارد.
انقراض کرتاسه-پالئوژن
مصادف با انقراض ناگهانی و دسته‌جمعی حدود سه‌چهارم از گونه‌های گیاهی و جانوری در پایان مزوزوئیک، که به نام‌های کرتاسه- پالئوژن (K-Pg) یا کرتاسه- ترشیاری (K-T) شناخته می‌شود (Fortey 1999)، تقریباً تمامی گونه‌های نانوفسیلی موجود تا آن زمان (کرتاسه)، منقرض شده‌اند (Sissingh 1977 and Burnett 1998). در چنین شرایط نابهنجاری، جنس Thoracosphaera به ناگهان بسیار فراوان می‌شود (Sissingh 1977). اولین حضور فراوان Thoracosphaera در برش چناره، در نمونۀ شمارۀ 172 (2/261 متری از ابتدای برش) و در اولین نمونه از شیل‌های تیره‌رنگ واحد 7 از سازند گورپی (آخرین واحد از سازند گورپی) ثبت شده است. بنابراین اولین حضور فراوان Thoracosphaera، مبین گذر انقراض کرتاسه-پالئوژن و این گذر در انتهایی‌ترین بخش از سازند گورپی جای گرفته است.
بیوزون‌های زیر برحسب طبقه‌بندی استاندارد Martini 1971 بازبینی و به‌وسیلۀ Perch-Nielsen 1985b شناسایی و تبیین شده است (شکل 4).
بیوزون (NP1) Markalius inversus
تعریف: این بیوزون از آخرین حضور کوکولیت‌های کرتاسه یا اولین حضور فراوان جنس Thoracosphaera تا اولین حضور گونۀ Cruciplacolithus tenuis. تعریف شده است.
سن: ابتدای دانین
ملاحظات: 1- اولین حضور گونۀ C. tenuis بعد از اولین حضور گونۀ C. danicus است. بیشتر نویسندگان به‌جای این گونه از اولین حضور جنس Cruciplacolithus یا گونۀ C. primus استفاده می‌کنند (Perch-Nielsen 1985b).
محدودۀ مشاهده‌شده در برش چناره: آخرین حضور کوکولیت‌های کرتاسه با توجه به پدیدۀ reworking ابتدای سنوزوئیک، به هیچ وجه مطمئن نیست. اولین حضور فراوان جنس Thoracosphaera در نمونۀ شمارۀ 172 (2/261 متری از ابتدای سازند) ثبت شده است. اولین حضور Cruciplacolithus در نمونۀ شمارۀ 174 (265 متری از ابتدای سازند) مشاهده شده است. به این ترتیب این بیوزون 8/3 متر ضخامت دارد.
بیوزون Cruciplacolithus tenuis (NP2)
تعریف: این بیوزون از اولین حضور جنس Cruciplacolithus تا اولین حضور گونۀ Chiasmolithus danicus تعریف شده است.
سن: ابتدای دانین
محدودۀ مشاهده‌شده در برش چناره: اولین حضور Cruciplacolithus در نمونۀ شمارۀ 174 (265 متری از ابتدای سازند) ثبت شده است. C. danicus این برش در تمامی نمونه‌های پالئوسن، اندک بوده است. اولین حضور این گونه هم‌زمان با اولین حضور گونۀ شاخص بیوزون بعدی، یعنی Ellipsolithus macellus است و درنتیجه تعیین موقعیت رأس این بیوزون امکان‌پذیر نیست.
بیوزون Chiasmolithus danicus (NP3)
تعریف: این بیوزون از اولین حضور گونۀ Chiasmolithus danicus تا اولین حضور گونۀ Ellipsolithus macellus تعریف شده است.
سن: انتهای دانین
محدودۀ مشاهده‌شده در برش چناره: تعیین اولین حضور گونۀ C. danicus امکان‌پذیر نیست، اما اولین حضور گونۀ E. macellus در نمونۀ شمارۀ 181 (5/279 متری از ابتدای سازند) واقع است. درنتیجه حدفاصل 265 تا 5/279 متری از قاعدۀ سازند، تلفیقی از محدودۀ بیوزون‌های NP2 و NP3 نهشته‌شده در بازۀ زمانی دانین در نظر گرفته می‌شود.
بیوزون Ellipsolithus macellus (NP4)
تعریف: این بیوزون از اولین حضور گونۀ Ellipsolithus macellus تا اولین حضور گونۀ Fasciculithus tympaniformis تعریف شده است.
سن: دانین پسین
ملاحظات: 1- گونۀ Sphenolithus primus اولین نمایندۀ جنس Sphenolithus است و کمی قبل از گونۀ F. tympaniformis ظاهر می‌شود (Perch-Nielsen 1985a)؛ 2- در زمان انتخاب F. tympaniformis به‌عنوان شاخص زونی، تصور می‌شد که این گونه اولین نمایندۀ جنسFasciculithus باشد. امروزه مشخص شده است که گونۀ F. magnus اولین نمایندۀ جنس است و در کنار گونه‌های F. ulii، F. magnicordis و F. janii پایین‌تر از گونۀ F. tympaniformis یافت می‌شود (Perch-Nielsen 1985a).
محدودۀ مشاهده‌شده در برش چناره: اولین حضور گونۀ E. macellus در نمونۀ شمارۀ 181 (5/279 متری از ابتدای سازند) و اولین حضور گونۀ F. tympaniformisدر نمونۀ شمارۀ 186 (287 متری از ابتدای سازند) ثبت شده است. همچنین اولین حضور جنس Sphenolithus (S. primus=S. moriformis) و اولین حضور خانوادۀ Fasciculithaceae هر دو در نمونۀ شمارۀ 181 (5/279 متری از ابتدای سازند) واقع شده است. از این رو ضخامت 5/7 متری میان نمونه‌های 181 تا 186 از برش چناره به بیوزون NP4، با سن نسبی دانین پسین نسبت داده می‌شود.
بیوزون Fasciculithus tympaniformis (NP5)
تعریف: این بیوزون از اولین حضور گونۀ Fasciculithus tympaniformisتا اولین حضور گونۀ Heliolithus kleinpellii تعریف شده است.
سن: سلاندین- تانتین
محدودۀ مشاهده‌شده در برش چناره: اولین حضور گونۀ F. tympaniformis در نمونۀ شمارۀ 186 (287 متری از ابتدای سازند) ثبت شده است و حادثۀ رأس این زون (اولین حضور گونۀ H. kleinpellii) تا انتهای محدودۀ برداشت‌شده از برش، مشاهده نشده است. بنابراین از متراژ 297 تا انتهای برش (شامل شیل‌های ارغوانی از سازند پابده)، محدودۀ سنی سلاندین دارد.
با توجه به اینکه اولین نمونه از سازند پابده (اولین لایۀ شیل ارغوانی) در نمونۀ شمارۀ 187 در ضخامت 5/288 متری از قاعدۀ برش بوده است، ضخامت 5/288 از برش متعلق به سازند گورپی و دارای محدودۀ سنی کامپانین پیشین تا ابتدای سلاندین (ابتدای بیوزون NP5 در آخرین نمونه از سازند گورپی قرار می‌گیرد) و رسوبات قاعدۀ سازند پابده (5/10 متر ابتدایی از عضو شیل ارغوانی) به سن سلاندین (بیوزون NP5) است.
بیوزون‌های زیر برحسب طبقه‌بندی Agnini et al. 2014 شناسایی شده است:
بیوزون Braarudosphaera bigelowii (CNP1)
تعریف: این بیوزون از آخرین حضور گونه‌های کرتاسه تا اولین حضور گونۀ Coccolithus pelagicus تعریف شده است.
سن: ابتدایی‌ترین بخش دانین
ملاحظات: 1- در این بیوزون گونه‌هایی چون Biantholithus sparsus و Cruciplacolithus primus (<7 μm)برای اولین بار ظاهر می‌شوند (Agnini et al. 2014)؛ 2- برخی گونه‌های بر جای مانده از کرتاسه چون Thoracosphaera spp.و B. bigelowii در این بیوزون فراواناند (Agnini et al. 2014).
محدودۀ مشاهده‌شده در برش چناره: آخرین حضور گونه‌های کرتاسه مشاهده نشده است. اولین حضور گونۀ C. plagicus به‌طور هم‌زمان با اولین حضور C. intermedius (= C. primus >7 μm) در نمونۀ شمارۀ 175 (267 متری از ابتدای سازند) ثبت شده است. اولین حضور گونۀ C. primus (= C. primus <7 μm) در نمونۀ شمارۀ 174 (265 متری از ابتدای سازند) ثبت شده است. در این بیوزون Thoracosphaera spp. به فراوانی حضور دارد، اما B. bigelowii به هیچ وجه مشاهده نشده است. با توجه به حضور گونه‌های کرتاسۀ پسین در نهشته‌های پالئوسن، اگر اولین حضور فراوان جنس Thoracosphaera در نمونۀ شمارۀ 172 (2/261 متری از ابتدای سازند) به‌عنوان جایگزین آن قلمداد شود، این بیوزون 8/5 متر ضخامت دارد.
بیوزون Coccolithus pelagicus (CNP2)
تعریف: این بیوزون از اولین حضور گونۀ Coccolithus pelagicus تا اولین حضور رایج Praeprinsius dimorphosus تعریف شده است.
سن: دانین پیشین
محدودۀ مشاهده‌شده در برش چناره: اولین حضور گونۀ C. plagicus در نمونۀ شمارۀ 175 (267 متری از ابتدای سازند) و اولین حضور رایج P. dimorphosus در نمونۀ شمارۀ 178 (7/273 متری از ابتدای برش) ثبت شده است. این بیوزون 7/6 متر ضخامت دارد.
بیوزون Praeprinsius dimorphosus (CNP3)
تعریف: این بیوزون از اولین حضور رایج Praeprinsius dimorphosus تا اولین حضور گونۀ Prinsius martinii تعریف شده است.
سن: دانین پیشین
ملاحظات: 1- Cruciplacolithus tenuis s. s. در بالاترین بخش این بیوزون ظاهر می‌شوند (Agnini et al. 2014). منظور از Cruciplacolithus tenuis s. s. همان Cruciplacolithus tenuis (Cruciplacolithus های با Feet) است.
محدودۀ مشاهده‌شده در برش چناره: اولین حضور P. dimorphosus در نمونۀ شمارۀ 178 (7/273 متری از ابتدای برش) و اولین حضور گونۀ P. martinii در نمونۀ شمارۀ 181 (5/288 متری از ابتدای برش) مشاهده شده است. بنابراین این بیوزون ضخامتی بالغ بر 8/14 متر دارد.
بیوزون Prinsius martinii (CNP4)
تعریف: این بیوزون از اولین حضور گونۀ Prinsius martinii تا اولین حضور گونۀ Toweius pertusus تعریف شده است.
سن: دانین میانی
ملاحظات: 1- اولین حضور گونۀ شاخص E. macellus دیاکرون تشخیص داده شد و ممکن است در بیوزون‌های CNP4 تا CNP5 قرار گیرد (Agnini et al. 2014)؛ 2- گونۀ P. dimorphosus در این بیوزون ناپدید می‌شود (Agnini et al. 2014)؛ 3- انواع فرم‌های کوچک و بزرگ C. primus بعد از CNP4به‌طور پیوسته مشاهده نشده است (Agnini et al. 2014).
محدودۀ مشاهده‌شده در برش چناره: اولین حضور گونۀ P. martinii در نمونۀ شمارۀ 181 (5/288 متری از ابتدای برش) و هم‌زمان با شاخص‌های سنی بعدی همچون T. pertusus، S. moriformis و F. uliiثبت شده است.
بیوزون Toweius pertusus (CNP5)
تعریف: این بیوزون از اولین حضور گونۀ Toweius pertusus (گرد) تا اولین حضور گونۀ Sphenolithus moriformis تعریف شده است.
سن: دانین پسین
محدودۀ مشاهده‌شده در برش چناره: اولین حضور هم‌زمان دو گونۀ T. pertusus و S. moriformis در نمونۀ شمارۀ 181 (5/279 متری از ابتدای سازند) مشاهده شده است، اما این بیوزون مشاهده نشده است.
بیوزون Sphenolithus moriformis (CNP6)
تعریف: این بیوزون از اولین حضور گونۀ Sphenolithus moriformis تا اولین حضور گونۀ Fasciculithus ulii تعریف شده است.
سن: انتهای دانین
ملاحظات: 1- اولین حضور گونۀ F. ulii هم‌زمان با دومین انشعاب گروه Fasciculithus ها (Aubry et al. 2011) است (Agnini et al. 2014).
محدودۀ مشاهده‌شده در برش چناره: اولین حضور دو گونۀ S. moriformis و F. ulii هر دو در نمونۀ شمارۀ 181 (5/279 متری از ابتدای سازند) واقع شده و هیچ ضخامتی از این بیوزون در برش چناره مشاهده نشده است.
بیوزون Fasciculithus ulii (CNP7)
تعریف: این بیوزون از اولین حضور گونۀ Fasciculithus ulii تا اولین حضور گونۀ Heliolithus cantabriae تعریف شده است.
سن: سلاندین
ملاحظات: 1- F. ulii کمی قبل (حدود 0.4 Myr) از F. tympaniformis ظاهر می‌شود (Agnini et al. 2014)؛ 2- Toweius و S. moriformis در این بیوزون فراواناند (Agnini et al. 2014).
محدودۀ مشاهده‌شده در برش چناره: اولین حضور گونۀ F. ulii به‌همراه شاخص‌های سه بیوزون قبلی (به ترتیب P. martinii، T. pertusus و S. moriformis) در نمونۀ شمارۀ 181 (5/279 متری از ابتدای سازند) ثبت شده و حادثۀ رأس این زون (اولین حضور گونۀ H. cantabriae) تا انتهای محدودۀ برداشت‌شده از برش مشاهده نشده است. بنابراین از متراژ 5/279 متری تا انتهای برش (شامل شیل‌های ارغوانی از سازند پابده)، دارای محدودۀ سنی سلاندین است. همچنین اولین حضور گونۀ F. tympaniformis نیز در نمونۀ شمارۀ 186 (287 متری از ابتدای سازند) ثبت شده است.
انطباق داده‌های سنگ چینهنگاری و زیست چینهنگاری در سازند گورپی و عضو آهکی امام حسن
مرز زیرین سازند گورپی با سازند ایلام (شمارۀ نمونه‌های 1تا 3): سنگ‌آهک‌های سازند ایلام در صحرا، به‌طور ناگهانی با مارن‌های (واحد 1) سازند گورپی جایگزین می‌شوند. در اولین نمونه از مارن‌های سازند گورپی، گونه‌های B. hayi و C. verbeekii هر دو حضور دارند. در نمونه‌های سنگ‌آهکی سازند ایلام، گونۀ A.parcus حاضر است، اما اثری از هیچ‌کدام از دو گونۀ B. hayi و C. verbeekii نیست. البته باید توجه داشت نوع لیتولوژی (سنگ‌آهک) در سازند ایلام، مانع از دستیابی به نتایج ایده‌آل نانوفسیلی است. همچنین ممکن است نبود گونه‌های C. verbeekii و B. hayi در نمونه‌های برداشت‌شده از سازند ایلام، ناشی از سنگ‌شدگی و تخریب نانوفسیل‌های ظریف‌تر باشد، بنابراین هرگونه اظهار‌نظر در این باره، با ابهام زیادی همراه خواهد بود (شکل 5).
مرز بالایی سازند گورپی با سازند پابده (شمارۀ نمونه‌های 187 تا 194): گذر شیل‌های خاکستری تیرۀ سازند گورپی (واحد 7) به شیل‌های ارغوانی سازند پابده در صحرا، به‌صورت پیوسته و تدریجی است. نکتۀ درخور توجه، تیره‌تر‌شدن رنگ لایه‌های شیل ارغوانی با افزایش ضخامت آن است که به‌صورت تدریجی است. بررسی وقایع نانوفسیلی در مرز گورپی- پابده، پیوستگی زمانی را نشان می‌دهد. اولین حضور گونۀ E. macellusدر نمونۀ شمارۀ 181 و اولین حضور گونۀ F. tympaniformis در نمونۀ شمارۀ 186 ثبت شده است. اولین نمونه متعلق به شیل ارغوانی نمونۀ شمارۀ 187 است؛ درنتیجه اولین نمونه از شیل ارغوانی قاعدۀ سازند پابده و آخرین نمونه از شیل خاکستری سازند گورپی، هر دو در بیوزون NP5 واقع‌اند که آخرین بیوزون تشخیص داده شده در این برش است. تمامی نمونه‌های منتسب به شیل ارغوانی در 5/10 متر ابتدایی برداشت‌شده از آن در بیوزون NP5 قرار گرفته‌اند (شکل 5).
عضو آهک امام حسن (شمارۀ نمونه‌های 55 تا 130): مرز پایین و بالای آهک امام حسن، هر دو نمود پیوسته‌ای را در صحرا نشان می‌دهد، به این صورت که در قاعدۀ آن تناوب شیل- سنگ‌آهک به‌سمت افزایش لایه‌های آهکی تا جایگزینی کامل به‌وسیلۀ سنگ‌آهک پیش می‌رود. در انتها نیز به‌صورت تدریجی، لایه‌های شیلی ظاهر می‌شود و در ادامه، لایه‌های سنگ‌آهکی کاهش می‌یابد و تناوب شیل- سنگ‌آهک به‌طور کامل با شیل جایگزین می‌شود. به این ترتیب مرز زیرین و مرز بالایی عضو آهک امام حسن، هر دو پیوسته و تدریجی‌اند. ثبت بیوزون‌های CC23b تا CC25a در عضو آهک امام حسن، نشان‌دهندۀ زمان مائستریشتین پیشین است. آخرین حضور گونۀ A. parcus در نمونۀ شمارۀ 51 و آخرین حضور گونۀ T. phacelosus در نمونۀ شمارۀ 69 ثبت شده است که نشان می‌دهد آخرین نمونه‌های سازند گورپی (واحد 4) در زیر آهک امام حسن و نمونه‌های ابتدایی این عضو هر دو در یک بیوزون قرار دارند. دربارۀ مرز بالایی عضو آهکی امام حسن، اگرچه امکان استفاده از گونۀ شاخص R. levis فراهم نبود، اما آخرین حضور گونۀ Zeugrhabdotus diplogrammus (=Zeugrhabdotus bicrescenticus) (Burnett 1998) یا اولین حضور فراوان جنس Arkhangelskiella با اندازۀ بزرگ به‌عنوان جایگزین استفاده شد (Sissingh 1977). آخرین حضور گونۀ Z. diplogrammus در نمونۀ شمارۀ 83 و اولین حضور فراوان جنس Arkhangelskiella در نمونۀ شمارۀ 105 است. همچنین اولین حضور گونۀ Micula praemurus در نمونۀ شمارۀ 142 ثبت شده است. با توجه به اینکه اولین حضور گونۀ M. praemurus قبل از اولین حضور گونۀ L. quadratus و در اواخر بیوزون CC25a قرار دارد، نمونه‌های انتهایی عضو آهک امام حسن و نمونه‌های ابتدایی واحد 6 از سازند گورپی در مدت‌زمان یک بیوزون نهشته شده‌اند. با توجه به این توضیحات، نتایج نانوفسیلی نیز تأییدی بر مشاهدۀ پیوستگی و تدریجی‌بودن گذر سازند گورپی به سنگ‌آهک امام حسن و بالعکس در صحراست (شکل 5).
زمان چینهنگاری
گذر سانتونین- کامپانین (قاعدۀ کامپانین)
معکوس‌شدن قطبیت مغناطیسی از کرون 34n (بالای کرون طولانی قطبیت نرمال کرتاسه) به کرون C33r و پس از اولین حضور گونۀ Aspidolithus parcus در برشی واقع در کشور ایتالیا (The Bottaccione Gorge section at Gubbio, Umbria-Marche Basin)، به‌عنوان استراتوتایپ جهانی قاعدۀ کامپانین تعیین شده است (Gale et al. 2023).
از دیدگاه نانوفسیل‌های آهکی، گذر سانتونین- کامپانین درون بیوزون CC17 با سن سانتونین میانی- کامپانین پیشین قرار می‌گیرد. محدودۀ این بیوزون از اولین حضور گونۀ Calculites obscurus تا اولین حضور گونۀ A. parcus تعیین شده است (Perch-Nielsen 1985a). گونۀ A. parcusاز اولین نمونۀ برداشت‌شده در برش چناره (در سازند ایلام) مشاهده می‌شود، از این رو امکان تعیین موقعیت مرز سانتونین- کامپانین در مطالعۀ فعلی مقدور نیست و به‌طور قطع در سنگ‌آهک‌های سازند ایلام و پایین‌تر از محدودۀ مطالعه‌شدۀ فعلی واقع می‌شود. همچنین Burnett 1998 به اولین حضور گونۀ Arkhangelskiella cymbiformis
در حدفاصل بین دو گونۀ نامبرده شده در بالا اشاره کرده است که تقریباً مصادف با مرز سانتونین- کامپانین است و حضور آن از اولین نمونۀ برداشت‌شده در برش چناره ثبت شده است.
گذر کامپانین- مائستریشتین (قاعدۀ مائستریشتین)
استراتوتایپ جهانی قاعدۀ مائستریشتین بر‌اساس میانگین موقعیت 12 شاخص بیواستراتیگرافی با اهمیت یکسان (کمی پس از اولین حضور گونۀ آمونیتی Pachydiscus neubergicus) در برشی واقع در کشور فرانسه (Tercis les Bains, Landes) تعیین شده است (Odin and Lamaurelle 2001).
گذر کامپانین - مائستریشتین ازنظر نانوفسیل‌های آهکی درون بیوزون CC23با سن انتهای کامپانین- ابتدای مائستریشتین قرار می‌گیرد. آخرین حضور گونۀ Aspidolithus ex. gr. parcus در میانۀ این بیوزون قرار می‌گیرد و آن را به دو زیرزون تقسیم میکند. آخرین حضور گونۀ Aspidolithus ex. gr. parcus تقریباً مصادف با مرز کامپانین- مائستریشتین است (Burnett 1998 and Odin and Lamaurelle 2001). این حادثه در نمونۀ شمارۀ 51 (6/82 متری از ابتدای برش) در بخش انتهایی توالی شیل- سنگ‌آهک واحد 4 (سنگ‌آهک رسی- شیل‌های سخت آهکی) بلافاصله قبل از شروع سنگ‌آهک‌های عضو امام حسن ثبت شده است. بنابراین گذر کامپانین– مائستریشتین باید درون توالی شیل- سنگ‌آهک واحد 4 واقع شده باشد (شکل 6).
گذر مزوزوئیک (مائستریشتین) - سنوزوئیک (دانین) (قاعدۀ دانین)
آنومالی ژئوشیمی ایریدیوم در کنار یکی از افق‌های انقراضی بزرگ زمین‌شناسی (انقراض دایناسورها، آمونیت‌ها، فرامینیفرها و ...) در برشی واقع در کشور تونس، غرب El Kef (Oued Djerfane) به‌عنوان استراتوتایپ جهانی قاعدۀ دانین تعیین شده است (Molina et al. 2006).
موقعیت گذر مائستریشتین- دانین (گذر کرتاسه- پالئوژن یا مزوزوئیک- سنوزوئیک) بین بیوزون CC26 با سن مائستریشتین پسین و بیوزون NP1 با سن ابتدای دانین قرار دارد. بیوزون NP1، از آخرین حضور تمامی گونه‌های نانوفسیلی مزوزئیک یا اولین حضور فراوان جنس Thoracosphaera تا اولین حضور جنس Cruciplacolithus تعیین شده است. همان‌طور که در بخش زیست چینهنگاری توضیح داده شد، با توجه به حضور جنس و گونه‌های کرتاسه در ابتدای سنوزوئیک، به هیچ وجه امکان استفاده از حادثۀ انقراض کلی گونه‌های مزوزوئیک در مطالعۀ فعلی وجود نداشت. با توجه به این محدودیت، پیشنهاد استفاده از شاخص‌های دیگری چون فراوانی جنس Thoracosphaera (Sissingh 1977 and Perch-Nielsen 1985a, b)، فراوانی (اولین حضور؟) گونه Zeugrhabdotus sigmoides
(Martini 1971 and Okada and Bukry 1980) و اولین حضور گونۀ Biantholithus sparsus (Martini 1971; Okada and Bukry 1980; Varol 1989, 1998) پیشنهاد شده است. در این مطالعه، از اولین حضور فراوان جنس Thoracosphaera به‌عنوان شاخص گذر مائستریشتین- دانین بهره گرفته شد. اولین حضور فراوان Thoracosphaera (قاعدۀ دانین) در نمونۀ شمارۀ 172 (2/261 متری از ابتدای برش)، در اولین نمونه از توالی شیل‌های نرم خاکستری تیره واحد 7، از سازند گورپی ثبت شده است. بنابراین آخرین توالی‌های شیل- سنگ‌آهک واحد 6، نشان‌دهندۀ آخرین لایه‌های نهشته‌شده در بازۀ زمانی مزوزوئیک (انتهای مائستریشتین پسین) و شیل‌های واحد 7 نشان‌دهندۀ اولین رسوبات نهشته‌شده در بازۀ زمانی سنوزوئیک (دانین) هستند (شکل 6).
گذر دانین- سلاندین (قاعدۀ سلاندین)
استراتوتایپ جهانی قاعدۀ سلاندین با بهره‌گیری از موقعیت دومین انشعاب از گروه Fasciculithus از نانوفسیل‌های آهکی توأم با پایین‌آمدن سطح آب دریا در برشی واقع در شمال اسپانیا (Zumaia section) معرفی شده است (Schmitz et al. 2011).
شکل 5- انطباق داده‌های سنگ چینهنگاری و زیست چینهنگاری در تعیین موقعیت مرز زیرین و بالایی سازند گورپی و مرز زیرین و بالایی عضو آهکی امام حسن در برش تاقدیس چناره A) گذر شیل‌های خاکستری تیرۀ سازند گورپی به شیل‌های ارغوانی سازند پابده به‌صورت پیوسته و بدون انقطاع است؛ B) مرز زیرین و بالایی در عضو آهکی امام حسن هر دو به‌صورت پیوسته و تدریجی مشاهده شد؛ C) سنگ‌آهک‌های سازند ایلام به‌طور ناگهانی با مارن‌های (واحد 1) سازند گورپی جایگزین می‌شوند.
Fig 5- Correspondence of lithostratigraphic and biostratigraphic data in determining the position of the lower and upper boundary of the Gurpi formation and the lower and upper boundary of the Emam Hasan limestone Member in Chenareh section. A) The dark grey shales of Gurpi formation to the purple shales of Pabdeh formation are continuous. B) The lower and upper boundary in the Emam Hasan calcareous Member were both continuously and gradually. C) Limestones of Ilam Formation are suddenly replaced by Marls (Unit 1) of Gurpi Formation.
چنانچه مشاهده می‌شود، مبنای تشخیص گذر دانین- سلاندین بر‌اساس نانوفسیل‌های آهکی قرار داده شده است. منظور از دومین انشعاب Fasciculithus، اولین حضور گونۀ Fasciculithus ulii و گونه‌های F. billii, F. janii, F. involutus, F. pileatus است که تقریباً هم‌زمان با پایان شکوفایی Braarudosphaera در نظر گرفته شده است. اولین حضور F. ulii و دیگر گونه‌های نامبرده‌شده در بالا و در نمونۀ شمارۀ 181 (5/288 متری از ابتدای برش و بخش دوم از برش) و هم‌زمان با اولین حضور گونه‌های E. macellus و S. moriformis (که به معنای وجود بخش بالایی بیوزون NP4 در نظر گرفته می‌شود) ثبت شده است (احتمال می‌رود قسمتی از ضخامت شیل‌های خاکستری‌رنگ واحد 7، که بین بخش اول و دوم برش واقع‌اند، برداشت نشده باشد) و از این رو، گذر دانین- سلاندین در شیل‌های خاکستری‌رنگ تیرۀ واحد 7 از سازند گورپی و اندکی پیش از شیل‌های ارغوانی‌رنگ سازند پابده، واقع می‌شود (شکل 6).
نتیجه
برش چینه‌شناسی تاقدیس چناره با ضخامت 300 متر، شامل 1 متر از سنگ‌آهک‌های سازند ایلام و 5/10 متر از شیل‌های ارغوانی سازند پابده برداشت شده است. در این برش سازند گورپی با 5/288 ضخامت، بر‌اساس تغییرات سنگ‌شناسی مشاهده‌شده در صحرا، به 7 واحد سنگ‌شناختی تفکیک شده است. واحد 5 یا عضو آهکی امام حسن در برش تاقدیس چناره، 8/112 متر ضخامت دارد. طبق شواهد و مشاهدات صحرایی، مرز زیرین سازند گورپی با سازند ایلام به‌صورت ناگهانی و مرز بالایی با شیل‌های ارغوانی سازند پابده به‌طور پیوسته و تدریجی است.
مطالعه اجتماعات نانوفسیل‌های آهکی در نمونه‌های برداشت‌شده، به شناسایی 67 گونه از 45 جنس متعلق به 20 خانواده منجر شد. با استفاده توزیع ثبت‌شدۀ نانوفسیل‌های شاخص و بیوزون‌های تبیین‌شده (CC18 تا CC26 و NP1 تا NP5)، محدودۀ سنی کامپانین پیشین تا سلاندین برای ضخامت مطالعه‌شده در برش چناره تعیین شد. زمان نهشته‌شدن سازند گورپی کامپانین پیشین تا ابتدایی‌ترین بخش سلاندین (ابتدایی‌ترین بخش بیوزون NP5) تشخیص داده شد. همچنین عضو آهک امام حسن دارای محدودۀ سنی مائستریشتین پیشین (بیوزون‌های CC23b تا CC25a) تعیین شد. بخش انتهایی سازند ایلام (1 متر انتهایی) به زمان اواسط کامپانین پیشین (بیوزون CC18a) و بخش ابتدایی سازند پابده، به زمان سلاندین (NP5) منتسب شد. بر پایۀ مطالعات آزمایشگاهی انجام‌شده، گذر سازند ایلام به سازند گورپی مبهم، اما گذر سازند گورپی به سازند پابده ازنظر زمانی پیوسته است.
در برش چینه‌شناسی چناره، سه گذر زمان چینهنگاری کامپانین- مائستریشتین، مائستریشتین- دانین (کرتاسه- پائوژن/مزوزئیک- سنوزوئیک) و دانین- سلاندین با استفاده از حوادث جهانی نانوفسیلی به‌طور دقیق و با شرح جزئیات تفکیک شد. گذر کامپانین- مائستریشتین (قاعدۀ مائستریشتین) درون توالی سنگ‌آهک- شیل بلافصل قاعدۀ عضو امام حسن و بین دو حادثۀ آخرین حضور A. parcus و آخرین حضور Q. trifidum قرار می‌گیرد (نزدیک‌تر به آخرین حضور A. parcus). گذر مائسترشتین- دانین (قاعده دانین) در حد فاصل توالی شیل- سنگ‌آهک (واحد 6) و شیل‌های زودفرسای خاکستری تیره (متمایل به سیاه، واحد 7) شناسایی شد، به‌نحوی که اولین نمونه از شیل‌های تیرۀ واحد 7 به زمان دانین (بیوزون NP1) نسبت داده شد. مرز دانین- سلاندین (قاعدۀ سلاندین) درون شیل‌های خاکستری تیرۀ واحد 7 (آخرین نمونه در واحد 7) و بلافاصله قبل از شروع قاعدۀ شیل‌های ارغوانی تعیین موقعیت شد.
شکل 6- موقعیت گذرهای کامپانین- مائستریشتین (C)، مائستریشتین- دانین (B) و دانین- سلاندین (A) در سازند گورپی در برش تاقدیس چناره
Fig 6- Position of the Campanian-Maastrichtian (C), Maastrichtian-Danian (B) and Danian-Selandian (A) boundaries in Gurpi Formation in Chenareh section
شکل 7- نانوفسیل‌های آهکی شناسایی‌شده (بخش کرتاسۀ پسین) در برش چناره طول میله در تمامی تصاویر برابر با 4 میکرون است.
Fig 7- Identified calcareous nannofossils (Late Cretaceous) in the Chenareh section. All scale bar are 4μm
شکل 8- نانوفسیل‌های آهکی شناسایی‌شده (بخش کرتاسۀ پسین) در برش چناره طول میله در تمامی تصاویر برابر با 4 میکرون است.
Fig 8- Identified calcareous nannofossils (Late Cretaceous) in the Chenareh section. All scale bar are 4μm
شکل 9- نانوفسیل‌های آهکی شناسایی‌شده (بخش کرتاسۀ پسین و پالئوسن) در برش چناره (طول میله در تمامی تصاویر برابر با 4 میکرون است).
Fig 9- Identified calcareous nannofossils (Late Cretaceous and Paleocene) in the Chenareh section. All scale bar are 4μm.
شکل 10- نانوفسیل‌های آهکی شناسایی‌شده (بخش پالئوسن) در برش چناره
طول میله در تمامی تصاویر برابر با 4 میکرون است.
Fig 10- Identified calcareous nannofossils (Paleocene) in the Chenareh section. All scale bar are 4μm.
)