نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار گروه زمین‌شناسی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) قزوین
2 استادیار گروه زمین‌شناسی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) قزوین
چکیده
کلیدواژه‌ها
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
In order to study biostratigraphy of the Pabdeh Formation in southwest of Ilam, Marbera section was selected. In this section, Pabdeh Formation is mainly consists of marls, shale and marly limestones. The study of calcareous nannofossils led to the recognition of 72 species and 26 genera. According to the first and last occurrence of index species and based on Martini (1971) zonation, the following biozones are identified:, Tribrachiatus contortus Zone (NP10), Discoaster binodosus Zone (NP11), Tribrachiatus orthostylus Zone (NP12), Discoaster lodoensis Zone (NP13), Discoaster sunlodoensis Zone (NP14), Nannotetrina fulgens zone (NP15), Discoaster tanii nodifer Zone (NP16), Discoaster saipanensis Zone (NP17), Chiasmolithus oamaruensis Zone (NP18), Isthmolithus recurvus Zone (NP19), Sphenolithus pseudoradians Zone (NP20), Ericsonia Subdisticha zone (NP21), Helicosphaera reticulate Zone (NP22), Sphenolithus predistintus Zone (NP23), Sphenolithus distentus Zone (NP24), Sphenolithus ciperoensis Zone (NP25). As a result of this study and based on the obtained biozones, the age of Pabdeh Formation in southwest of Ilam, is Early Eocene (Ypresian) to Late Oligocene (Chattian).
کلیدواژه‌ها [English]
مقدمه
یکی از مهم‌ترین ساختارهای زمین‌شناسی ایران و شاید جهان (Motiei 1995)، رشته‌کوه زاگرس است که در جنوب غرب ایران با روند شمال غرب - جنوب شرق قرار دارد. اهمیت این حوضه به‌دلیل اکتشاف میادین بزرگ هیدروکربوری به مقداری است که سبب شده است این حوضه یکی از مهم‌ترین حوضه‌های زمین‌شناسی جهان محسوب شود
(Motiei 1995 ;Jams and Wynd 1965). این رشته‌کوه، بخشی از رشته‌کوه آلپ - هیمالیا است که از لحاظ موقعیت زمین‌شناسی، حاشیة تکتونیکی‌شدة عربستان و نتیجة رویداد کوه‌زایی لارامید در کرتاسة پسین است. درواقع این رشته‌کوه بعد از برخورد صفحات عربی و آسیا تشکیل شده است (Alavi 2004). در زمان پالئوژن با پیشروی دریا در نواحی عمیق زاگرس، سازند پابده نهشته شد. سازند پابده در لرستان، خوزستان و فارس گسترش دارد. در لرستان مرز سازندهای پابده و گورپی در قاعدة شیل‌های ارغوانی و به‌صورت ناپیوسته است. برش الگوی سازند پابده در تنگ پابده واقع در شمال میدان نفتی لالی، حدود 800 متر ضخامت دارد. بخش پایینی آن (شیل ارغوانی) از شیل و مارن با ضخامت حدود 140 متر تشکیل شده است. بخش باقیماندة آن، شیل‌های خاکستری و لایه‌های آهک رسی و گاهی چرت‌دار است؛ البته مقدار شیل و آهک رسی در همه‌جا یکنواخت نیست، گاهی شیل و گاهی آهک برتری دارد. مرز بالایی سازند پابده در برش الگو با سنگ‌آهک‌های سازند آسماری هم‌شیب و تدریجی است (Motiei 1995). در پژوهش حاضر به‌منظور مطالعة رسوبات سازند پابده، برش ماربرا واقع در جنوب غرب ایلام در حوضة رسوبی زاگرس انتخاب شد. برش ماربرا در فاصله 10 کیلومتری جنوب غرب ایلام در یال غربی کوه دامبر از زون ساختاری ایلام قرار دارد. راه دسترسی به برش مطالعه‌شده از مسیر جادة ایلام به ماربرا است (شکل‌های 1-2). سازند پابده در این برش از رخسارة شیلی، مارنی و سنگ‌آهک مارنی تشکیل شده است. در مشاهدات صحرایی، شیل‌های ارغوانی قاعدة سازند پابده به‌صورت پیوسته روی شیل‌های خاکستری سازند گورپی قرار داشته‌اند و به‌صورت تدریجی و پیوسته به عضو گچ کلهر از سازند آسماری منتهی می‌شوند (شکل 3). پیدایش تدریجی گچ کلهر در رأس سازند پابده بیان‌کنندة کاهش عمق حوضة رسوبی در اثر بالاآمدن کف حوضه و پسروی آب در این زمان است. این برش در مختصات طول جغرافیایی E' 21 ° 46 و عرض جغرافیایی N'32 ° 33 قرار گرفته است. در این پژوهش برای بازنگری دقیق‌تر رسوبات سازند پابده، تعیین سن نسبی و ارائة بایوزوناسیون بر مبنای نانوفسیلهای آهکی، برش ماربرا مطالعه و بررسی شد.
تاریخچه و پیشینة پژوهش
تاریخچة زمین‌شناسی حوضة رسوبی زاگرس شامل دوره‌های طولانی‌مدت فرونشست و رسوب‌گذاری است که همراه دوره‌های کوتاه‌مدت بالاآمدگی و عدم رسوب‌گذاری توأم است (2004 Alavi). به دنبال حرکات کرتاسة پسین، در زمان پالئوژن با پیشروی دریا در نواحی عمیق زاگرس، سازند پابده نهشته شد (درویش‌زاده1370). این سازند از فارس تا عراق ادامه دارد و به‌دلیل دارابودن خواص سنگ منشأ مناسب، اهمیت ویژه‌ای در مطالعات مناطق نفتی داشته است و به همین دلیل پژوهشگران این عرصه، مطالعات گسترده‌ای دربارة آن انجام داده‌اند ( Rahaghi 1978; Motiei 1995; Kamali et al. 2006; Bahrami 2009; Behbahani et al. 2010; Alizadeh et al. 2012; Tabatabaei et al. 2012; حیدری و همکاران 1389; صادقی و هداوندخانی 1389; خاوری و همکاران 1392; پرندآور و همکاران 1392; آهی فر و همکاران 1394).
روش کار، آماده‌سازی و مطالعه
با انتخاب بهترین رخنمون از سازند پابده به ضخامت
550 متر، نمونه‌برداری انجام گرفت. نمونه‌ها به آزمایشگاه، منتقل و برای جلوگیری از هدررفت گونه‌ها، آماده‌سازی با روش اسمیر اسلاید انجام شد (Bown and Young 1998). اسلایدهای تهیه‌شده با میکروسکوپ پلاریزان در نور معمولی (PPL) و پلاریزه (XPL) و با بزرگنمایی 1000 بررسی شد. برای شناسایی جنس و گونه‌های مختلف نانوفسیل‌ها و انجام مطالعات زیست چینه‌نگاری از کتب رفرنسی همچون پرک‌نیلسون (Perch-Nielsen 1985) و زون‌بندی‌های موجود ازجمله مارتینی (Martini 1971)، اکادا و بکری (Okada and Bukry 1980) و آگنینی و همکاران (Agnini et al. 2014) استفاده شد.
شکل 1- موقعیت ناحیة مطالعه‌شده در جنوب غرب ایلام، برش مطالعه‌شده با ستاره مشخص شده است (برگرفته‌شده از نقشة زمین‌شناسی 1:250000 ایلام)
شکل 2- موقعیت برش مطالعه‌شده در شرق ماربرا واقع در جنوب غرب ایلام (برگرفته‌شده از سایت Google Earth)
شکل 3- تصویر چپ، شیل‌های ارغوانی سازند پابده است که به‌صورت پیوسته روی شیل‌های خاکستری سازند گورپی قرار گرفته است (دید رو به جنوب شرق) نصویر راست، سازند پابده و عضو گچ کلهر از سازند آسماری (دید رو به شمال شرق)
بحث
مطالعات زیست چینه‌ای
یکی از مهم‌ترین شاخص‌های فسیلی برای تعیین سن نسبی، بیواستراتیگرافی، مطالعات پالئواکولوژی، بررسی آب‌وهوای گذشته، پالئوجغرافیای حوضة رسوبی و نیز تطابق لایه‌های رسوبی دوران‌های دوم و سوم زمین‌شناسی در مناطق مختلف جهان، نانوفسیلهای آهکی هستند(Perch-Nielsen 1985; Bralower 2002; Zachos et al. 2003; Melinte 2004; Villa and (Persico 2006; Villa et al. 2008; Shamrock 2010). اجتماع نانوفسیلهای آهکی بیان‌کنندة میزان موادغذایی و درجه حرارت آب‌های سطحی اقیانوسی است؛ بنابراین بررسی تنوع و فراوانی آنها اهمیت زیادی دارد. در این مطالعه از نانوفسیلهای آهکی موجود در نهشته‌های پابده برش ماربرا، واقع در جنوب غرب ایلام به‌عنوان ابزاری مناسب برای مطالعات زیست چینه‌ای و تعیین سن نسبی استفاده شد. در بررسی به‌عمل‌آمده از این برش، 72 گونه متعلق به 26 جنس از نانوفسیلهای آهکی شناسایی شد (پلیت 1). در مطالعة حاضر برای زون‌بندی‌های به‌کاررفته، علامت اختصاری NP بیان‌کنندة نانوپلانکتون‌های پالئوژن (Nannoplankton Paleogene) در زون‌بندی مارتینی (Martini 1971)، علامت اختصاری CP بیان‌کنندة کوکولیت‌های پالئوژن (Coccoliths Paleogene) در زون‌بندی اکادا و بکری (Okada and Bukry (1980، علامت اختصاری CNE بیان‌کنندة نانوفسیلهای آهکی ائوسن (Calcareous Nannofossils Eocene) و علامت اختصاری CNO بیان‌کنندة نانوفسیلهای آهکی الیگوسن (Calcareous Nannofossils Oligocene) در زون‌بندی آگنینی و همکاران (Agnini et al. 2014) است. در این مطالعه، زون‌بندی رسوبات سازند پابده طبق زون‌بندی مارتینی (Martini 1971) بر مبنای نخستین ظهور (FirstOccurrences= FO) و آخرین حضور ((Last Occurrences= LO گونه‌های شاخص از نانوفسیلهای آهکی انجام گرفت. شرح هریک از زون‌های شناسایی‌شده در این برش به ترتیب زیر است (جدول 1):
Tribrachiatus contortus Zone (NP10/ CP9a)
نخستین زون زیستی در بخش شیل قاعده‌ای سازند پابده، زون NP10 است که در حد فاصل ظهور گونة Tribrachiatus bramletteiتا آخرین حضور گونة Tribrachiatus contortusقرار می‌گیرد. نخستین ظهور گونة T. bramletteiدر متراژ 3/0 از نمونه 2و آخرین حضور گونة T. contortusدر متراژ 9/5 و نمونه 6 از برش موردمطالعه مشاهده شد. این زون معادل زیرزون CP9a از زون‌بندی اکادا و بکری (Okada and Bukry 1980) است. ضخامت این زون در حدود 6 متر و سن آن ائوسن پیشین (Ypresian) است. این زون با زون‌های CNE1 و CNE2 براساس زوناسیون آگنینی و همکاران (Agnini et al., 2014) معادل است؛ البته زون CNE1 (Fasciculithus tympaniformis Top Zone) که مرز فوقانی آن با آخرین حضور گونة F.tympaniformis مشخص می‌شود، به‌دلیل حضورنداشتن گونة مذکور معرفی نشد. آخرین حضور گونة T.contortusکه از شاخص‌های مهم زون NP10 است و در محدودة زون CNE2 از طرح زون‌بندی آگنینی قرار دارد در قاعدة سازند و متراژ حدود 6 متر و نمونه‌های برداشت‌شده از 1 تا 6 مشاهده شد. همچنین، نخستین حضور گونة T. orthostylusدر بخش فوقانی زونCNE2مشاهده شد؛ بنابراین، زون CNE2 نخستین زون شناسایی‌شده مطابق زوناسیون آگنینی و همکاران (Agnini et al., 2014) در برش موردمطالعه است.
Discoaster binodosus Zone (NP11/ CP9b)
بایوزون NP11/CP9b دومین زون زیستی شناسایی‌شده در برش جنوب غرب ایلام است. این زون در حد فاصل آخرین حضور گونة Tribrachiatus contortus تا نخستین ظهور گونة Discoaster lodoensisمعرفی می‌شود. آخرین حضور گونة T. contortusدر متراژ 9/5 و نمونه 6 و نخستین ظهور گونة D. lodoensisدر متراژ 25 و نمونه 18 از برش موردمطالعه مشاهده شد. محدودة این زون با زیرزون CP9b از زون‌بندی اکادا و بکری (Okada and Bukry 1980) هم‌خوانی دارد. بازة زمانی این زون، ائوسن پیشین (Ypresian) و ضخامت آن 19 متر است. زون NP11 با زون Tribrachiatus orthostylus Base Zone (CNE3) براساس زوناسیون آگنینی و همکاران (Agnini et al., 2014) معادل است. مطابق این زون‌بندی، این زون از نخستین حضور گونة T.orthostylusتا نخستین حضور رایج گونة D. lodoensisادامه دارد.
Tribrachiatus orthostylus Zone (NP12/ CP10)
بایوزون NP12 از نخستین ظهور گونة Discoaster lodoensis تا آخرین حضور گونة Tribrachiatus orthostylusیا نخستین ظهور گونة Toweiuscrassusادامه دارد. نخستین ظهور گونة D. lodoensis در متراژ 25 و نمونه 18 و آخرین حضور گونة T. orthostylusدر متراژ 33 و نمونه 24 از برش موردمطالعه ثبت شد. زون حاضر با زون CP10 از زون‌بندی اکادا و بکری (Okada and Bukry 1980) معادل است. ضخامت این زون، 8 متر و سن این زون ائوسن پیشین (Ypresian) است. زون NP12 با زونDiscoaster lodoensis/Tribrachiathus orthostylus Concurrent Range Zone (CNE4) براساس زوناسیون آگنینی و همکاران (Agnini et al. 2014) معادل است. مطابق این زون‌بندی، این زون از نخستین حضور رایج گونة D.lodoensisتا آخرین حضور گونة T. orthostylusاست.
Discoaster lodoensis Zone (NP13/ CP11)
این زون زیستی از آخرین حضور گونة Tribrachiatus orthostylusیا نخستین ظهور گونة Toweius crassusتا نخستین ظهور گونة Discoaster sublodoensisادامه دارد. آخرین حضور گونة T. orthostylusدر متراژ 33 و نمونه 24 از برش موردمطالعه مشاهده شد. در مطالعة حاضر، گونة
D. sublodoensiثبت نشد کهتعیین‌کنندة مرز بین زون‌های NP13-NP14 از زون‌بندی مارتینی (Martini 1971) و شاخص زونی تعیین‌کنندة مرز زون‌های CNE5-CNE6 از زون‌بندی آگنینی (Agnini et al. 2014) است؛ بنابراین، مرز بین زون‌های مذکور در جدول مشخص نشده است. زون حاضر با زون CP11 از زون‌بندی اکادا و بکری (Okada and Bukry 1980) معادل است. سن این زون، ائوسن پیشین (Ypresian) است. گونه‌های شناسایی‌شده در این زون شامل گونه‌های
B. bigelowii, T. crassus, R. dictyoda, D. kuepperi, C. pelagicus, H. lophota, S. moriformis, S. radians, Z. bijugatus, D. barbadiensis, E. formosa, D. lodoensis, D. deflandrei, H. lophotaاست. زون NP13 با قاعدة زون (CNE5) Reticulofenestra dictyoda Partial Range Zone براساس زوناسیون آگنینی و همکاران (Agnini et al. 2014) معادل است. مطابق این زون‌بندی، این زون از آخرین حضور گونة Tribrachiathus orthostylus تا نخستین ظهور گونة Discoaster sublodoensis ادامه دارد.
جدول 1- جدول پراکندگی و گسترش گونه‌های مختلف نانوفسیلهای آهکی در برش ماربرا، جنوب غرب ایلام
Discoaster sunlodoensis Zone (NP14/ CP12)
زون زیستی NP14/ CP12 از نخستین ظهور گونة Discoaster sublodoensis تا نخستین حضور گونة Nannotetrina fulgensتعیین می‌شود. در مطالعة حاضر گونة D. sublodoensisثبت نشد. نخستین حضور گونة
N. fulgensدر متراژ 83 و نمونه 35ثبت شد. زون حاضر با زون CP12 از زون‌بندی اکادا و بکری (Okada and Bukry (1980 معادل است. سن این زون، ائوسن میانی (Lutetian) است. گونه‌های شناسایی‌شده در این زون شامل گونه‌های
R. dictyoda, R. minuta, C. pelagicus, S. moriformis,
S. radians, S. spiniger, C. solitus, Z. bijugatus,
N. cristata, D. barbadiensis, Erisonia formosa,
D. lodoensis, D. deflandreiاست. زون زیستی NP14 با زون CNE6، CNE7 و CNE8 از زوناسیون آگنینی و همکاران (Agnini et al. 2014) معادل است. شاخص زونی در این زوناسیون آخرین حضور گونة D. lodoensis (متراژ 69 نمونه 31) و نخستین حضور گونةNannoterinacristata(متراژ 70 نمونه 32) در برش موردمطالعه است. مجموع ضخامت زون‌های NP14- NP13 باتوجه‌به آخرین حضور گونة Tribrachiatus orthostylusدر متراژ 33 و نخستین حضور گونةNannotetrina fulgensدر متراژ 83 معادل
50 متر است.
Nannotetrina fulgens Zone (NP15/ CP13)
زون زیستی NP15 از نخستین ظهور گونة Nannotetrina fulgensتا آخرین حضور گونة Rhabdolithus gladiusادامه دارد. همان‌طورکه در بالا به آن اشاره شد،نخستین ظهور گونة N. fulgens در متراژ 83 و نمونه 35 از برش موردمطالعه ثبت شد.گونة R. gladiusدر برش مدنظر ثبت نشد.زون حاضر با زون CP13 از زون‌بندی اکادا و بکری(Okada and Bukry 1980) معادل است و شاخص‌های زونی این زوناسیون از نخستین ظهور گونة N. fulgens در متراژ 83 و نمونه 35 تا نخستین حضور گونة Reticulofenestra umbilicaدر متراژ 107 و نمونه 50 یا نخستین حضور گونة Discoaster bifax تعیین می‌شود که در متراژ 9/107 و نمونه 51 است. ضخامت این زون 24 متر و سن این زون، ائوسن میانی (Lutetian) است. همچنین در زون‌بندی آگنینی (Agnini et al. 2014)، این زون با زون‌های CNE9, 10, 11 و قسمت‌های ابتدایی CNE12 معادل است. در این مطالعه، شاخص زونی نخستین حضور گونة Chiasmolithus gigas (متراژ 89 و نمونه 39) برای تعیین مرز فوقانی زون CNE9، شاخص زونی آخرین حضور گونة Chiasmolithus gigas(متراژ 92 و نمونه 43) برای تعیین مرز فوقانی زون CNE11 و شاخص زونی نخستین حضور رایج گونة Reticulofenestra umbilica(متراژ 108 و نمونه 51) برای تعیین مرز زون CNE12 از زون‌بندی آگنینی (Agnini et al. 2014) استفاده می‌شود. در مطالعة حاضر، نخستین حضور رایج گونة Sphenolithus cuniculusثبت نشد که شاخص مرز فوقانی زون CNE10 از زون‌بندی آگنینی (Agnini et al. 2014) است.
Discoaster tanii nodifer Zone (NP16/ CP14a)
زون زیستی NP16/ CP14a از آخرین حضور گونة Rhabdolithus gladiusتا آخرین حضور گونةChiasmolithus solitusمعرفی می‌شود. گونة
R. gladiusدر برش مدنظر ثبت نشد. آخرین حضور گونة
C. solitusدر متراژ 125 و نمونه 59 ثبت شد. زون حاضر با زیرزون CP14a از زون‌بندی اکادا و بکری (Okada and Bukry 1980) معادل است و شاخص‌های زونی این زوناسیون، نخستین حضور گونة R.umbilicaدر متراژ 107 و نمونه 50 یا نخستین حضور گونة D. bifax در متراژ 9/107 و نمونه 51 برای شاخص قاعده‌ای است تا آخرین حضور گونة
C. solitusیاآخرین حضور گونة D. bifax در متراژ 125 و نمونه 59 تعیین می‌شود. ضخامت این زون، 18 متر و سن این زون ائوسن میانی (Lutetian) است. گونه‌های شناسایی‌شده در این زون شامل گونه‌هایR. dictyoda, M. inversus,
R. minuta, R. reticulata, R. bisecta, C. pelagicus,
S. moriformis, P. versa, S. radians, C. floridanus,
S. predistentus, R. daviesi, R. umbilica, S. obtusus,
C. solitus, H. bramlettei, D.bifax, D. barbadiensis,
D. saipanensis, D.deflandreiاست. زون NP16 باتوجه‌به ثبت نخستین حضور رایج گونة R. umbilicus(متراژ 107 و نمونه 51)، نخستین حضور رایج گونة C. reticulatum (متراژ 117.2و نمونه 55)، نخستین ظهور گونة D. bisectus(متراژ 125و نمونه 59) با قسمت‌های میانی و فوقانی زونCNE14, CNE13, CNE12 و قسمت تحتانی زون CNE15 از زون‌بندی آگنینی و همکاران (Agnini et al., 2014) معادل است.
Discoaster saipanensis Zone (NP17/ CP14b)
زون زیستی NP17/CP14b از آخرین حضور گونة Chiasmolithus solitusتا نخستین ظهور گونةChiasmolithus oamaruensisمعرفی می‌شود. آخرین حضور گونة C. solitus در متراژ 125 و نمونه 59 ثبت شد. گونة C. oamaruensisدر برش مدنظر ثبت نشد؛ ازاین‌رو مرز بین زون‌های NP17- NP18 در این برش مشخص نشد. زون حاضر تقریباً با تمامی زیرزون CP14b از زون‌بندی اکادا و بکری (Okada and Bukry 1980) معادل است. شاخص‌های زونی این بیوزون در عرض‌های جغرافیایی پایین نادر است. آخرین حضور گونة C. solitusدر متراژ 125 و نمونه 59 بیان‌کنندة بخش تحتانی زیرزون CP14b است. سن این زون، ائوسن میانی (Bartonian) است. گونه‌های شناسایی‌شده در این زون شامل گونه‌هایR. dictyoda, M. inversus,
R. daviesi, R. stavensis, R. reticulata, R. minuta,
R. bisecta, C. pelagicus, S. moriformis, P. versa,
S. radians, S. predistentus, R. umbilica, S. obtusus,
H. compacta, H. bramlettei, D. barbadiensis,
D. saipanensis, D. deflandreiاست. باتوجه‌به ثبت آخرین حضور گونة Sphenolithus obtusus(متراژ 152 و نمونه 68) و نخستین حضور رایج گونة Cribrocentrum erbae (متراژ 198.8 و نمونه 79)، زون NP17 با بخش میانی - فوقانی زون CNE15و زون CNE16 از طرح زونی آگنینی و همکاران (Agnini et al., 2014) معادل است.
Chiasmolithus oamaruensis Zone (NP18/ CP15a)
این بایوزون از نخستین ظهور گونةChiasmolithus oamaruensisتا نخستین ظهور گونة Isthmolithus recurvusتعیین می‌شود. گونة C. oamaruensisدر برش مدنظر ثبت نشد. نخستین ظهور گونة I. recurvusدر متراژ 253 و نمونه 96 ثبت شد. زون حاضر با زیرزون CP15a از زون‌بندی اکادا و بکری (Okada and Bukry 1980) معادل است؛ البته همان‌طورکه ذکر شد شاخص‌های زونی این بیوزون در عرض‌های جغرافیایی پایین نادر است. سن این زون، ائوسن پسین (Priabonian) است. باتوجه‌به ثبت‌نشدن گونة
C. oamaruensisدر برش مدنظر، مرز زون‌های NP18 - NP17 تعیین نشد؛ ازاین‌رو ضخامت مجموع زون‌های NP18 - NP17 برابر 128 متر است. گونه‌های شناسایی‌شده در این زون شامل گونه‌های زیر است:
R. dictyoda, B. spinosus, R. reticulata,
C. reticulatum, C. erbae, R. minuta, D. bisecta,
C. pelagicus, C. floridanus, P. versa, S. radians,
S. predistentus, M. inversus, H. lophota, H. euphratis, R. umbilica, R. samodurovii, H. compacta,
H. bramlettei, D. barbadiensi, D. tani, D. saipanensis, D. deflandrei, Z. bijugatus.
در میان تجمعات فسیلی ذکرشده در این زون، گونه‌های مربوط به جنس‌های Discoaster، SphenolithusوHelicosphaera، متعلق به آب‌وهوای گرم و شرایط الیگوترفیک (Gibbs et al. 2004)، به فراوانی مشاهده می‌شوند. این زون به‌دلیل نخستین حضور رایج گونة Cribrocentrum erbae(متراژ 198.8 و نمونه 79) و آخرین حضور رایج همین گونه (متراژ 216 و نمونه 89)، با زون CNE17 معادل است و به‌دلیل آخرین حضور رایج گونة Cribrocentrum erbae(در متراژ 216 و نمونه 89) تا نخستین حضور رایج گونة I. recurvus(متراژ 254 و نمونه 97) با بخش تحتانی زون CNE18 از زوناسیون آگنینی و همکاران (Agnini et al. 2014) معادل است.
Isthmolithus recurvus Zone (NP19/ CP15b)
این بایوزون از نخستین ظهور گونة I.recurvusتا نخستین ظهور گونة Sphenolithus pseudoradiansتعیین می‌شود. نخستین ظهور گونة I.recurvusدر متراژ 253 و نمونه 96 و نخستین ظهور گونة S. pseudoradiansدر متراژ 320 و نمونه 116 از برش موردمطالعهاست؛ البته مارتینی (Martini, 1976) بیان کرد از حادثة زیستی نخستین ظهور گونة S.pseudoradiansبه‌درستی به‌عنوان شاخص زیستی تعیین مرز فوقانی این زون نمی‌توان استفاده کرد؛ زیرا تشخیص گونه‌های بزرگتر از S.radiansاز گونة S. pseudoradiansمشکل است. همچنین، بازة زمانی نخستین ظهور گونة
S. pseudoradians در مکان‌های مختلف، متفاوت گزارش شده است؛ به همین دلیل این گونه برای تعیین مرز فوقانی زون مطالعه‌شده ازنظر مارتینی شاخص مناسبی نیست. به همین دلیل ازنظر او تعیین مرز زون‌های NP19 و NP20 معمولاً به‌درستی انجام نمی‌شود. پژوهشگران دیگری (Fornaciari et al. 2010; Agnini et al. 2011) نیز مشابه این مطالعات را انجام داده‌اند. برای افزایش دقت تعیین مرز باید از شاخص‌های مناسب دیگری برای شناسایی حد فوقانی زون NP19 استفاده کرد. براساس نظر پرک‌نیلسون (Perch-Nielsen 1985) از آخرین حضور گونةC. reticulatumنیز برای تقریب مرززون‌های NP19- NP18 استفاده می‌شود؛ به‌طوری‌که مطالعه حوادث زیستی گونه‌ها نشان می‌دهد نخستین ظهور گونة S. pseudoradiansبعد از آخرین حضور گونة C. reticulatumاتفاق می‌افتد (Perch-Nielsen 1985). ازاین‌رو شاید اینگونه حوادث زیستی، شاخص مناسب دیگری برای تعیین حدود مرز زون‌ها باشد. زون حاضر با بخش تحتانی زیرزون CP15b از زون‌بندی اکادا و بکری (Okada and Bukry, 1980) معادل است. شاخص زونی این زون‌بندی، نخستین ظهور گونة I. recurvus(متراژ 253 و نمونه 96) است. زون NP19 معادل بخش فوقانی زون CNE18 و CNE19 از زون بندی آگنینی و همکاران (Agnini et al. 2014) است. شاخص‌های زونی برای این بایوزوناسیون، نخستین حضور گونة Cribrocentrum isabellae(در متراژ 280 و نمونه 108)و آخرین حضور گونة C. reticulatum(در متراژ 300 و نمونه 112)است. ضخامت این بایوزون، 67 متر و سن آن ائوسن پسین (Priabonian) است. برخی از گونه‌های شناسایی‌شده در این زون شامل گونه‌های زیر است:
B. bigelowii, C. consuetus, R. reticulata,
C. reticulatum, C. isabellae, R. samodurovii,
R. minuta, D. bisecta, S. moriformis, C. floridanus,
E. formosa, Isthmolithus recurvus, S. radians,
S. predistentus, H. compacta, H. euphratis,
R. stavensis, R. umbilica,H. bramlettei,
D. barbadiensis, S. moriformis, D. tani,
D. saipanensis, D. deflandrei, Z. bijugatus.
Sphenolithus pseudoradians Zone (NP20/ CP15b)
این بایوزون از نخستین ظهور گونةSphenolithus pseudoradiansتا آخرین حضور گونةDiscoaster saipanensisیا آخرین حضور گونةDiscoaster barbadiensis معرفی می‌شود. نخستین ظهور گونة
S. pseudoradiansدر متراژ 320 و نمونه 116 و آخرین حضور گونة D. saipanensisدر متراژ 340 و نمونه 121 است.زون حاضر با بخش فوقانی زیرزون CP15b از زون‌بندی اکادا و بکری (Okada and Bukry 1980) معادل است. شاخص‌های زونی این زون‌بندی، آخرین حضور گونة D. barbadiensis (متراژ 340 و نمونه 121) یا آخرین حضور گونة D. saipanensisدر متراژ 342 و نمونه 122 است. براساس طرح زونی مارتینی، مرز ائوسن به الیگوسن بین زون‌های NP20 و NP21 قرار دارد که با آخرین حضور گونة D.barbadiensis وD. saipanensisمشخص می‌شود. آخرین حضور این دو گونه، بهترین شاخص برای تعیین مرز فوقانی زون مذکور در عرض‌های جغرافیایی پایین است. ضخامت این زون، 20 متر و سن آن ائوسن پسین (Priabonian) است. این زون با زون CNE20 از زون‌بندی آگنینی و همکاران (Agnini et al. 2014) معادل است. شاخص‌های زونی این بیوزون، آخرین حضور گونة C.reticulatum در متراژ 300 و نمونه 112 و آخرین حضور گونة D. saipanensisدر متراژ 340 و نمونه 121 است. درواقع مجموع زون‌های NP20 و NP19 با قسمت‌های فوقانی زون CNE18، CNE19 و CNE20 از زون‌بندی آگنینی و همکاران (Agnini et al. 2014) معادل است.
Ericsonia subdisticha Zone (NP21/ CP16a-b)
این بایوزون از آخرین حضور گونة D.saipanensisتا آخرین حضور گونة Ericsonia formosaمعرفی می‌شود. آخرین حضور گونة D. saipanensis در متراژ 340 و نمونه 121 و آخرین حضور گونة E. formosa در متراژ 397 و نمونه 143 است. در مطالعة برش حاضر، مرز بین ائوسن و الیگوسن براساس آخرین حضور گونة D. saipanensis اززون‌بندی مارتینی (Martini, 1971) در نظر گرفته شده است. زون حاضر با زیرزون‌های CP16a/b از زون‌بندی اکادا و بکری(Okada and Bukry 1980) معادل است. ضخامت این زون، 57 متر و سن آن ائوسن پسین - الیگوسن پیشین (Priabonian/Rupelian) است. براساس زون‌بندی آگنینی و همکاران (Agnini et al. 2014)، مرز ائوسن به الیگوسن بین زون‌های CNE21 و CNO1 قرار می‌گیرد. در این زوناسیون،(Helicosphaera compacta Partial Range Zone) CNE21 از آخرین حضور گونة D. saipanensis تا نخستین حضور رایج گونة Clausicoccus subdistichus و زونCNO1 (Ericsonia Formosa/ Clausicoccus subdistichus Concurrent Range Zone) از نخستین حضور رایج گونة C. subdistichus تا آخرین حضور گونة
E. formosaادامه دارد. شاخص‌های زونی در این زوناسیون، آخرین حضور گونة D. saipanensis(متراژ 340 و نمونه 121)، نخستین حضور رایج گونة Clausicoccus subdistichus(در متراژ 363.7 و نمونه131)، آخرین حضور رایج گونة Clausicoccus subdistichus(در متراژ 395.8 و نمونه142) و آخرین حضور گونة E. formosaدر متراژ 397 و نمونه 143 است.
Helicosphaera reticulata Zone (NP22/ CP16c)
این بایوزون از آخرین حضور گونة Ericsonia formosaتا آخرین حضور گونة Reticulofenestra umbilicaتعیین می‌شود. آخرین حضور گونة E. formosa(متراژ 397 و نمونه 143) وآخرین حضور گونة R. umbilicaدر متراژ 466 و نمونه 156 است. زون حاضر با زیرزون CP16c از زون‌بندی اکادا و بکری (Okada and Bukry 1980) معادل است. در مطالعة این زون، شاخص‌های زونی مارتینی Martini (1971) و اکادا و بکری (Okada and Bukry 1980) یکسان است. ضخامت این زون، 69 متر و سن آن الیگوسن پیشین (Rupelian) است. این زون با زون CNO2 براساس زوناسیون آگنینی و همکاران (Agnini et al. 2014) معادل است. زون (CNO2 (Reticulofenestra umbilicus Top Zone از آخرین حضور گونة Ericsonia formosa(متراژ 397 و نمونه 143) تا آخرین حضور گونة Reticulofenestra umbilica(متراژ 466 و نمونه 156)ادامه دارد.
Sphenolithus predistentus Zone (NP23/ CP17-18)
این بایوزون از آخرین حضور گونة Reticulofenestra umbilicaتا نخستین ظهور گونة Sphenolithus ciperoensisتعیین می‌شود. نخستین ظهور گونة S. ciperoensis در متراژ 5/510 و نمونه 174 است. ضخامت این زون، 5/44 متر و سن آن الیگوسن پیشین (Rupelian) است. این زون با زون‌های CNO3 و CNO4 براساس زوناسیون آگنینی و همکاران (Agnini et al. 2014) معادل است. زون CNO3 (Dictyococcites bisectus Partial Range Zone) از آخرین حضور گونة Reticulofenestra umbilica(متراژ 466 و نمونه 156)تا نخستین حضور گونة Sphenolithus distentus(متراژ 492 و نمونه 167)ادامه دارد. زون CNO3 با زون CP17 از زون‌بندی اکادا و بکری (Okada and Bukry 1980) معادل است. زون CNO4 (Sphenolithus distentus/Sphenolithus predistentus Concurrent Range Zone) از نخستین حضور گونة S. distentus(متراژ 492 و نمونه 167) تا آخرین حضور گونة S. predistentus(متراژ 510 و نمونه 173)ادامه دارد (Agnini et al. 2014). نخستین ظهور گونة S. ciperoensis(متراژ 5/510 و نمونه 174)در این زون ثبت شده است. زون CNO4 با زون CP18 و قسمت تحتانی زیرزون CP19a اززون‌بندی اکادا و بکری (Okada and Bukry1980) معادل است؛ به‌طوری‌که مرز فوقانی آن با آخرین حضور گونة S. predistentus(متراژ 510 و نمونه 173)شناسایی می‌شود.
Sphenolithus distentus Zone (NP24/ CP19a)
این بایوزون از نخستین ظهور گونةSphenolithus ciperoensisتا آخرین حضور گونة Sphenolithus distentusتعیین می‌شود. شاخص‌های زونی در برش مطالعه‌شده، نخستین ظهور گونة S. ciperoensis(متراژ 5/510 و نمونه 174)و آخرین حضور گونة S. distentus(متراژ 518 و نمونه 177) است.ضخامت این زون، 5/7 متر و سن آن الیگوسن پسین (Chattian) است. براساس زون‌بندی آگنینی و همکاران (Agnini et al. 2014)، این زون با بخش فوقانی زون CNO4 و بخش تحتانی زون CNO5 معادل است. مرز بین بخش فوقانی زون CNO4 (Sphenolithus distentus/Sphenolithus predistentus Concurrent Range Zone) و بخش تحتانی زون CNO5 (Sphenolithus ciperoensis Top Zone) با آخرین حضور گونة S. predistentus(متراژ 510 و نمونه 173)مشخص می‌شود. زون NP24 با زیرزون CP19a از زون‌بندی اکادا و بکری (Okada and Bukry 1980) معادل است. شاخص‌های زونی این زون‌بندی، نخستین ظهور گونة S. ciperoensis(متراژ 510.5 و نمونه 174)تا آخرین حضور گونة S. distentus(متراژ 518 و نمونه 177) است.
Sphenolithus ciperoensis Zone (NP25/ CP19b)
این بایوزون از آخرین حضور گونة Sphenolithus distentusتا آخرین حضور گونة Helicosphaera recta یا آخرین حضور گونة S.ciperoensis تعریف می‌شود. شاخص‌های زونی این بیوزون، آخرین حضور گونة S. distentus(در متراژ 518 و نمونه 177)، آخرین حضور گونة H. recta(در متراژ 550 و نمونه 190) و آخرین حضور گونة S.ciperoensis(در متراژ 548 و نمونه 189) است. ضخامت این زون، 32 متر و سن آن الیگوسن پسین (Chattian) است. براساس زوناسیون آگنینی و همکاران (Agnini et al. 2014)، این زون با بخش میانی - فوقانی زون CNO5 و بخش زیرین و میانی NCO6 معادل است. زون CNO5 (Sphenolithus ciperoensis Top Zone) از آخرین حضور گونة S. predistentus(متراژ 510 و نمونه 173) تا آخرین حضور گونة S. ciperoensis(در متراژ 548 و نمونه 189) معرفی می‌شود. در برش مطالعه‌شده، گونة Sphenolithus delphix ثبت نشد؛ بنابراین، مرز فوقانی زون CNO6 از زوناسیون آگنینی تعیین نشد. زون NP25 با زیرزون CP19b از زون‌بندی اکادا و بکری (Okada and Bukry (1980 معادل است. شاخص‌های زونی این زیرزون، آخرین حضور گونة Sphenolithus distentusتا آخرین حضور گونة S.ciperoensisاست.
نتیجه
در مطالعة برش ماربرا در جنوب غرب ایلام، تعداد 72 گونة متعلق به 26 جنس از نانوفسیلهای آهکی در سازند پابده شناسایی شد. گونه‌های شناسایی‌شده در محیط دریایی نهشته شده‌اند. مطابق با نخستین و آخرین حضور گونه‌های شاخص، بایوزون‌های NP25- NP10 از زون‌بندی مارتینی (Martini (1971، زون‌های CNO5-CNE2 براساس زوناسیون آگنینی و همکاران (Agnini et al. 2014) و زون‌های CP9- CP19b از زون‌بندی اکادا و بکری (Okada and Bukry 1980) برای سازند پابده شناسایی شد. براساس بایوزون‌های شناسایی‌شده، سن برش مطالعه‌شده از Early Eocene (Ypresian) تا Late Oligocene (Chattian) پیشنهاد می‌شود. همچنین در مشاهدات صحرایی، مرز بین رسوبات سازند گورپی با سازند پابده، پیوسته و مرز بین رسوبات سازند پابده با سازند آسماری (عضو گچ کلهر) پیوسته و تدریجی است که بیان‌کنندة پسروی و کاهش عمق آب در حوضة رسوبی در حد فاصل سازندهای پابده و آسماری است.
تقدیر و تشکر
نویسندگان از راهنمایی ارزندة پروفسور کلودیا آگنینی و داوران محترم قدردانی می‌کنند که در ارتقای کیفی مقاله مؤثر بوده‌اند.
)
